శ్రీమద్రామ పదారవిందయుగళిన్‌ సేవించి, యస్మద్గురు
స్వామిన్‌ వేడ్క భజించి, సత్కవి నమస్కారంబుఁ గావించి, వా
గ్భూమప్రౌఢిమ నీకు నొక్క శతకంబున్‌ భక్తి నర్పించెదన్‌
నా మీదం గృపజేసి కైకొను మమందప్రీతితో మారుతీ!
భావం:
ఈ పద్యంలో కవి హనుమంతుని మహిమాన్వితమైన స్తోత్రానికి సశ్రద్ధంగా మొక్కులు చెల్లిస్తూ, తనను ఆశ్రయించి అనుగ్రహించమని ప్రార్థిస్తున్నాడు. కవి చెబుతున్నదేమిటంటే, “శ్రీరామచంద్రుని పాదపద్మాలను సేవిస్తూ, నా గురువు ఆశీస్సులతో, సత్కవుల నమస్కారాన్ని పొంది ఈ శతకాన్ని భక్తి తో మీకు అర్పించుతున్నాను. నా మీద మీ కృప చూపించి, సంతోషంతో దానిని స్వీకరించు హనుమంతా!”
అనఘా! నీవు జనించి నప్పుడె సముద్యద్భూరితేజంబునన్‌
వినువీథిం గనుపట్టు బాలరవి సద్బింబంబు నీక్షించి, యె
ఱ్ఱని పండంచు గ్రసింప బత్రిపతిలీలన్‌ వేడ్క మున్నూరు యో
జనముల్‌ మింటికి దాటితౌఁ ద్రిభువనశ్లాఘ్యుండవై మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు, భగవాన శ్రీరాముని బాల్యకాలం నుండి ఆరాధనలో, ఆయన యొక్క అఖండ శక్తిని దర్శించి, ప్రపంచాన్ని పసిగట్టి, రామభక్తి ప్రకాశాన్ని అందించడానికి అహర్నిశం కృషి చేస్తారు.
నిజగర్భస్థితశైవతేజము, సమున్నిద్రాత్మ తేజంబుఁ గూ
డ జగత్ప్రాణుఁ డమోఘ కేసరివనాటక్షేత్రమందర్థి నిం
చ, జయశ్రీ మహిమాప్తి నయ్యుభయతేజంబుల్‌ రహిన్‌ మిశ్రమై
త్రిజగంబుల్‌ గొనియాడ బుట్టితివి గాదే నీవిలన్‌ మారుతీ!
భావం:
ఈ పద్యం లో, హనుమంతుడు, పరమ శక్తి కలిగిన శైవతేజంతో బ్రహ్మతత్వాన్ని శేషంగా ప్రతిపాదిస్తారు. ఆయన ప్రతి జ్ఞానంతో ఈ జగత్తును విజయవంతంగా పాలిస్తారు.
అనిమేషేభము తెల్లపండనుచు బాల్యక్రీడలన్‌ మ్రింగ నొ
య్యన డాయం బవిచే బలారి నిను మూర్ఛాక్రాంతునిం జేయ బూ
ర్వనగాధిత్యక మీఁద వామహనువున్‌ భగ్నంబుగా వ్రాలినన్‌
హనుమంతుండను పేరు నాడమరె నీకన్వర్థమై మారుతీ!
భావం:
ఈ పద్యం లో, హనుమంతుని బాల్య క్రీడలు, మరియు ఆయనను చేసే మాయలు, ఆయన భగవానుడు కొరకు చేసిన కార్యాలను మెచ్చుకుంటూ, వారు అనేక ద్వేషాలను తలచుకొని తమ భక్తిని నిష్ఠగా మరొకవైపు మార్చుతారు.
అపుడా గంధవహుండు నీదయిన మూర్ఛావస్థ వీక్షించి, తా
గుపితుండై నిజమూర్తి వైభవము సంకోచింపఁగాఁ జేయ న
చ్చపు గూర్మిన్‌ నిఖిలాస్త్రశస్త్రముల బంచత్వంబు లేకుండ స
త్కృపతో నీకు వరంబులిచ్చిరిగదా బృందారకుల్‌ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు తన భగవంతుడి శక్తులను చూస్తూ, అతను గాంభీర్యాన్ని శోధిస్తారు. దానిలో ఆయన వృత్తిని మరియు సహకారాన్ని సాధించడానికి అన్ని ఉపకరణాలతో దయానిదానిని కోరుకుంటారు.
ఒక పాదంబు మహోదయాచలముపై నొప్పారఁగా నుంచి వే
ఱొక పాదం బపరాద్రి మీఁద నిడి యయ్యుష్ణాంశుచే బల్విడిన్‌
సకలామ్నాయము లభ్యసించిన భవచ్చాతుర్య మేమందు దా
పక దివ్యోరుతర ప్రభావము నుతింపన్‌ శక్యమే? మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు భగవానుని పవిత్రమైన స్థితిలో తన సేవలో ఉన్న పుణ్యాన్ని అంగీకరించి, అదే సమయంలో అతని దివ్యమైన ప్రభావాన్ని కనుగొంటారు.
బలవంతుండగు వాలి ప్రోలు వెడలింపం, బత్నిఁ గోల్పోయి మి
క్కిలి దుఃఖంబున ఘోరకాననములం గ్రీడించి వర్తించు నా
జలజాప్తాత్మజు నొజ్జ పట్టి యని యశ్రాంతంబుఁ జేపట్టి యా
బలభిత్సూతికిఁ జిక్కకుండ ననుకంపం బ్రోవవే మారుతీ!
భావం:
ఈ పద్యంలో, కవి హనుమంతుని ధైర్యం, కరుణను ప్రశంసిస్తున్నారు. వాలి చేతిలో సీతను కోల్పోయి దుఃఖంలో ఉన్న సుగ్రీవుని రక్షించి, ఆపదలో ఉన్న వారికి అండగా నిలుస్తున్న హనుమంతుడిని కీర్తిస్తూ కవి, ఆయన కరుణను కోరుతున్నారు.
మనుజగ్రామణి సత్కృపాత్త కపిసామ్రాజ్య స్థితుండయ్యు భూ
తనయాన్వేషణ కార్యమున్‌ మఱచి కందర్పక్రియామత్తుఁడై
తనివిం జెందక యున్న భానుజునిఁ దత్కాలార్హ నీత్యుక్తయు
క్తిని బోధించిన నీతిశాలివి నినుం గీర్తించెదన్ మారుతీ!
భావం:
ఈ పద్యంలో, కవి హనుమంతుడి నీతి, జ్ఞానం, నైతికతను ప్రశంసిస్తున్నారు. సుగ్రీవుడు తన రాజ్యాధికారం పొందిన తర్వాత, భూతనయురాలు (సీత) యొక్క అన్వేషణను మరచి, అనవసర విషయాల్లో మునిగి ఉన్నప్పుడు, హనుమంతుడు అతనికి సకాలంలో ఆచరణ సంబంధిత నీతి, బాధ్యతలను బోధించాడు. హనుమంతుడి ధార్మికత, జ్ఞానం, నిబద్ధతను కవి ప్రశంసిస్తూ గౌరవిస్తున్నారు.
లేరా కీశులనేకులుం? ద్రిజగముల్‌ వీక్షించి రా నేర్పరుల్‌
గారా? రాముఁడు జానకిన్‌ వెదక వీఁకన్‌ గీశులం బంపుచో
నారూఢిన్‌ భవదీయ దివ్యమహిమ వ్యాపారముల్‌ సూచి కా
దా! రత్నాంగుళి భూషణం బిడియె నీ హస్తంబునన్‌ మారుతీ!
భావం:
ఈ పద్యంలో, కవి హనుమంతుడి గొప్పతనాన్ని, విశ్వవ్యాప్త మహిమను ప్రశంసిస్తున్నారు. రాముడు సీతను వెతకడానికి వానర సేనను పంపినప్పుడు, ఆ భయపడ్డ కపులు హనుమంతుడి సాహసానికి, దివ్యశక్తికి ఆశ్రయంగా నిలిచారు. ఆ సమయంలో హనుమంతుడి చేతిలో రత్నములతొ అలంకరించిన అంగుళి భూషణం కూడా వెలుగొందుతూ, అతని మహిమను ప్రతిబింబిస్తోంది.
వనజాప్త ప్రియపుత్రుఁ డెంత ధిషణావంతుఁడొ, సర్వంసహా
తనయాన్వేషణ మాచరింప గపులం దా బంపుచో, గార్యసా
ధనమందీ వతి దక్షిణుండవని కాదా! నేర్పుతో దక్షిణం
బునకున్‌ నిన్నధికారిఁ జేసి పనిచెన్‌ మోదంబునన్‌ మారుతీ!
భావం:
ఈ పద్యంలో, కవి హనుమంతుడి ధైర్యాన్ని, ధీరత్వాన్ని, ధైర్యంగా అన్ని విధాల సహాయపడగల నైపుణ్యాన్ని ప్రశంసిస్తున్నారు. సీతామాతను వెతికేందుకు, మరియు రాముని కృపతో సర్వత్ర మేలు జరగాలని ఆచరిస్తూ, అనేక వానర సేనలో గొప్ప నాయకత్వం చూపినవాడిగా హనుమంతుడిని ప్రశంసిస్తున్నారు.
సీతన్‌ గానక, దప్పిచే బడలి గాసిం జెందు శైలాట సం
ఘాతంబుం గొని, శైలగహ్వర సుధా కల్పాంబువుల్‌, సత్ఫల
వ్రాతంబుం దనివార నందఱ భుజింపంజేసి, తద్దేవతా
ఖాతశ్వభ్రము వెల్వరించితివి యోగప్రౌఢిచే మారుతీ!
భావం:
ఈ పద్యంలో, కవి హనుమంతుడి ధైర్యాన్ని, త్యాగాన్ని ప్రశంసిస్తున్నారు. సీతను కనుగొనే క్రమంలో ఆయన కష్టాలను అధిగమించి, దారిలో తన భౌతిక అవసరాలు తృప్తిపరచుకుని, క్రమశిక్షణతో యోగమార్గంలో ఉన్న మహా పరాక్రమశాలి అని హనుమంతుడిని పొగుడుతున్నారు.
జనకక్ష్మాపతిపుత్రి యున్నవిధమున్‌ సర్వంబు సంపాతిచే
విని, నీలాంగదముఖ్యవానరుల్‌ వేగంబె ప్రాయోపవె
శమున్‌ మాని భవత్సమేతులగుచున్‌ సంప్రీతితో నా మహేం
ద్ర నగారోహణ మాచరించి రఁట విన్నాణంబుగా మారుతీ!
భావం:
ఈ పద్యంలో, హనుమంతుడు సీతారాముని యాత్రలో సీతను కాపాడటానికి చేసిన గొప్ప సాహసాన్ని, రాముని లక్ష్యాల ప్రపూర్ణతను ప్రశంసిస్తూ, నామశివాయమనని స్తుతిస్తారు.
శరధిం గాంచి యలంఘనీయ మని తత్సంతారణాదక్షులై
వరుసన్‌ గీశులు భీతిచేఁ గళవళింపన్‌ వారి వారించి ని
న్నురుపాథోధి విలంఘన క్షమునిఁగా నూహించి ధీమంతుఁడా
పరమేష్ఠి ప్రియపుత్రుఁ డంచితగతిన్‌ బ్రార్థింపఁడే మారుతీ!
భావం:
ఈ పద్యం హనుమంతుడు తన ధైర్యం, బలాన్ని చూపిస్తూ, రాముని కోసం ఏ విధమైన కష్టాన్నైనా ఎదుర్కొనే శక్తి, నిబద్ధత, ధైర్యాన్ని ఉహిస్తుంది.
"ఏలా మీకు భయంబు నేఁ గలుగ, మీ రిందుండుఁ డేనొక్కఁడన్‌
వాలాయంబు పయోధి దాటి యనువొందన్‌ లంకలో జానకిం
బోలం గన్గొని వత్తు, నిత్తు బరమామోదంబు మీ" కంచు ధై
ర్యాలాపంబులు వల్కి తేర్చితివి గాదా కీశులన్‌ మారుతీ!
భావం:
ఈ పద్యంలో, హనుమంతుడు తన విభీషణ విరోధాన్ని ధైర్యంతో ఎదుర్కొంటూ, రామరక్షణ కోసం తలపెట్టిన సాహసోద్యమాన్ని తెలియజేస్తారు.
బలి బంధించిన నాఁటి వామన తనుప్రాబల్యముం దాల్చి, యు
జ్జ్వల చంద్రోదయవేళఁ బొంగు తటినీశస్ఫూర్తి నుప్పొంగి, ఘో
ర లయాభ్రంబు తెఱంగునన్‌ భయద గర్జారావముం జేసి, త
జ్జలధిం దాటఁగఁ బూనితీవు పరమోత్సాహమ్మునన్‌ మారుతీ!
భావం:
ఇక్కడ హనుమంతుడు తన శక్తి, ఉత్సాహాన్ని ప్రదర్శిస్తూ, భయంకరమైన గర్జనలను తట్టుకుని, గొప్ప కార్యాల ద్వారా తిరుగుతున్నా నిరంతర జయాన్ని పొందాడు.
స్థిరసత్త్వంబున శైలరాజము ధరిత్రిం గ్రుంగఁ బాదంబులూ
ది, రహిన్‌ భూరిభుజోరు వేగమున ధాత్రీజాతముల్‌ పెల్లగి
ల్లి రయంబారఁగఁ దోడ రా, గగనమున్‌ లీలాగతిన్‌ మ్రింగ సు
స్థిరశక్తిం జనుమాడ్కి దాటితివి గాదే నింగికిన్‌ మారుతీ!
భావం:
ఈ పద్యం హనుమంతుడి స్థిరత్వం, దృఢతను వివరించే ప్రకటన. అతని అనైతిక దృష్టి మరియు సాహసం సర్వ భూతాలకు పైగా ప్రదర్శింపబడుతున్నాయి.
అగజాలావృతమూర్తివై భుజరయోద్యద్వారివాహంబు లొ
ప్పుగ నిర్వంకల నంటి రా గదలి యంభోరాశిమధ్యంబునన్‌
గగనాధ్వంబున నేగు నిన్నమిషుల్‌, గంధర్వులున్‌ లంబప
క్ష గిరీంద్రంబును బోలె జూచిరికదా సంభ్రాంతులై మారుతీ!
భావం:
ఇక్కడ హనుమంతుడు తన దివ్య రూపంలో శక్తివంతమైన, ఆధిపత్యంతో ఉన్న ఒక మహాపురుషుడిగా వివరిస్తారు, గంధర్వులను, గిరీంద్రులను ఆకర్షిస్తూ తన శక్తిని ప్రదర్శిస్తారు.
లోకాలోకగుహాముఖంబులు బదుల్‌ మ్రోయంగ నుద్వృత్తి న
స్తోకధ్వానమొనర్చి, వజ్రనిభ వక్షోఘట్టనస్ఫూర్తి మై
నాకంబున్‌ సుడిబెట్టి దాని పిదపన్‌ మన్నించి కేలూది ప్ర
త్యేకం బా బలవైరిచేత నభయంబిప్పింపవే మారుతీ!
భావం:
ఈ పద్యం హనుమంతుని గొప్పతనాన్ని చాటుతుంది, అతని శక్తి, దివ్యమైన స్పూర్తిని అన్ని లోకాలకు వివరించడంతో, భయాన్ని తొలగించి సాహసాన్ని నడిపించడాన్ని సూచిస్తుంది.
గరిమన్‌ వేల్పులు నీదు శక్తి దెలియం గాంక్షించి, నాగాంబయౌ
సురసం బంపిన వ్యాపితాస్య యగుచుం జొప్పాగి పోనీక ముం
దఱఁ దోతెంచిన, సూక్ష్మమూర్తివగుచుం దద్వక్త్రముం జొచ్చి గ్ర
మ్మర నేతెంచిన యోగసిద్ధుని నినుం బ్రార్థించెదన్‌ మారుతీ!
భావం:
ఈ పద్యం హనుమంతుడి ఆత్మనమ్మకాన్ని, దైవిక శక్తిని చూపిస్తూ, అతని విధి విధానాల ద్వారా నిరంతర విజయం సాధించడం, తన విశాలమైన శక్తిని కనబరుస్తుంది.
శ్రీమద్రామకథాసుధారసము లేసీమం బ్రవర్తించుఁ ద
ద్భూమిన్ హర్షపయఃపరీతనయనంబుల్ కంటకాంచత్తను
శ్రీమీఱన్ దృఢభక్తితోడ శిరమున్ జేదోయి జోడించి నా
నామౌనీంద్రులు మెచ్చ నిల్చి తగు నిన్ వర్ణించెదన్ మారుతీ!
భావం:
శ్రీ హనుమంతుడిని పూజిస్తూ, రాముని కధను హృదయంతో గ్రహించడానికి భక్తుడు సిద్ధమవుతున్నాడు. రాముడు చూపించిన భక్తి, ధైర్యాన్ని ప్రసంగిస్తూ, హనుమంతుడిని రాముని సేవలో ఉన్నతుడిగా పొగడుతున్నారు.
కంజాప్తాన్వయదుగ్ధవారినిధి రాకాచంద్రు సద్వాక్యముల్
కంజాక్షీమణి యైనసీతకును దత్కాంతామతల్లీవచః
పుంజంబుల్ రఘుభర్తకున్ దెలుపుచున్ బుత్త్రాకృతిన్ వారి చెం
తం జెల్వారఁ జరించి మించిననినున్ ధ్యానించెదన్ మారుతీ!
భావం:
రాముడు సీతా దేవిని ఎంత ప్రేమగా పిలిచాడో వర్ణిస్తూ, సీతారాముల ప్రేమను వర్ణిస్తూ, హనుమంతుడు తన ధ్యానంతో రాముని సేవలోకి తలవంచుతున్నాడు.
సీతారాముల కగ్రనందనుఁడు కిష్కింధాపురస్వామికిన్
జేతశ్శుద్ధికరుండు లక్ష్మణునకున్ జీవానుసంధాత దు
ర్దైలేయాళికి దండపాణి యపవర్గశ్రీకి నాథుండ నా
భాతిన్ భాసిలుభవ్యభవ్యు నిను సంభావించెదన్ మారుతీ!
భావం:
సీతారాముల ప్రేమలో లక్ష్మణుడి పాత్రకు ఉన్న గౌరవాన్ని వెలకట్టుతూ, హనుమంతుడి అంకితభావం మరియు సేవలను ప్రశంసిస్తూ ఉన్నాడు.
రామస్వామి నినున్ స్వకీయపరివారంబందు నగ్రేసరుం
గా మన్నిందుటఁగాదె ముందు భవదాఖ్యం బల్కి సీతాసతిన్
సౌమిత్రిన్ భరతాదులన్ బిదప నెన్నంజొత్తు రుర్వీజను
ల్నీమాహాత్మ్యముఁ దెల్పుపాటినరు లేరీ భూస్థలిన్ మారుతీ!
భావం:
రాముని సేవను స్వీకరించిన హనుమంతుడు, భూలోకంపై రాముని మహిమను విశదీకరించేందుకు తన జీవితాన్ని అర్పిస్తున్నాడు.
పారావారము గోష్పదంబు మశకప్రాయు ల్నిశాటుల్ హిమా
నీరూపంబులు వాలవహ్నిశిఖలు న్నిద్రాలి దివ్యాస్త్రముల్
పూరేకుల్ జయలక్ష్మి భార్య సమరంబుల్ కేళు లర్కాన్వయా
ధారున్ గొల్చుట కృత్య మై తగు నినున్ ధ్యానించెదన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి వీరత్వం, శక్తి, మరియు మహిమను వర్ణిస్తూ, రాముని సేవలో అతను చేసిన సేవలను ప్రశంసిస్తున్నారు.
శైలోన్మూలనలోహపాశము రణోత్సాహిద్విషత్ప్రాణవా
తూలవ్యాళము భానునందనచమూదుర్గంబు ధూమ్రాక్షకం
ఠాలోలాయస చండవాగురుదశాస్యాంచత్పురీదాహకో
త్తాలాలాత మనంగ భాసిలు భవద్వాలం బహో మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి ధైర్యాన్ని ప్రశంసిస్తూ, అతను యుద్ధరంగంలో ఎలా శత్రువులను ఎదుర్కొన్నాడో వివరించారు.
భీమాకారభుజంగరాజవపురాభీలంబు దుర్దాంతసం
గ్రామక్ష్మార్జితశౌర్యమూలము హతాక్షప్రాణవాతూల ము
ద్దామశ్రీయుత పంక్తికంఠపురసద్మప్రేషితాగ్నిచ్ఛటా
దామోద్దీప్తదిగంతరాళము భవద్వాలం బహో మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి శక్తి, సాహసాన్ని వర్ణిస్తూ, అతను శత్రువులను ఎలా ధైర్యంగా ఎదుర్కొన్నాడో కీర్తిస్తూ వ్రాయబడింది.
సరసీజాప్తకులావతంసుని యశస్సమ్యక్సుధాపూర మం
బరభాగంబున దిక్తటంబులను శుంభద్వృత్తితోఁ బూయ ని
ర్భరసంఘంబులు గూర్చుకూర్చకరణిన్ రాజిల్లుయుష్మన్మహా
గరభృత్సన్నిభవాల మెంచి పొగడంగా శక్యమే మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి గొప్పతనాన్ని వర్ణిస్తూ, అతను తన జీవితాన్ని రామునికి అంకితం చేశాడని ప్రశంసించబడింది.
జలజాతాప్తకుమారసైన్యపటలీజాతార్భటీకోటిచేఁ
జలితం బైన సతారకాగ్రహవిరాజద్వ్యోమభాగంబు భూ
స్థలిమీఁదం బడకుండ రాఘవుఁడు సంస్థాపించు మేలైనబం
గరుకంబం బన నీదువాల మమరున్ గాఢవ్రతీ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు యుద్ధంలో నాయకునిగా నిలబడి శత్రువులను ఓడించిన విధానాన్ని ప్రశంసిస్తూ వ్రాయబడింది.
గూఢపదోపమానశరకోటుల రావణముఖ్యదైత్యులన్
గాఢగతిన్ వధించి తగఁ గంజహితాన్వయుమ్రోల వాసరుల్
ప్రౌఢిమ నిల్వఁబో గెలుపురాటగతిన్ భవతీయవాల మా
రూఢవియత్పథం బగుచు రూఢి వెలుంగుఁగదయ్య మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు రాక్షసులను ధైర్యంగా ఎదుర్కొని, రాముని సేవలో తన యోధత్వాన్ని స్ఫురింపజేసాడని వర్ణించారు.
లంకావల్లభుతోడ రాముఁడు రణారంభంబుఁ గావించుచోఁ
బొంకంబొప్పఁగ నీవు వాహనమవై పొల్పారి తవ్వేళ ని
శ్శంకన్ నీదగువాల మభ్రపటలీచంచత్పటోపేతతా
ర్క్ష్యాాంకం బౌచు వెలింగె నిన్బొగడ శక్యం బేరికౌ మారుతీ!
భావం:
యుద్ధంలో హనుమంతుడు రామునికి వాహనముగా సేవ చేసినట్లు, అతని అంకితభావాన్ని ప్రశంసిస్తూ వ్రాయబడింది.
శ్రీరామాంఘ్రిసరోజభక్తిభరితున్ సీతాంగనాస్తుత్యసం
చారున్ రావణసైన్యదావదహనున్ సౌవర్ణధాత్రీధరా
కారున్ భానుతనూజమంత్రివరు లంకాపట్టణధ్వంసకున్
వీరున్ నిన్ను భజింతు నన్ను దయతో వీక్షింపుమీ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడిని ధైర్యవంతుడిగా, పతివ్రత సీతా దేవి మెచ్చినవాడిగా, రామచంద్రుడికి శత్రువులను ఓడించిన గొప్ప వీరుడిగా, రక్షకునిగా దర్శిస్తూ భక్తితో ప్రార్థన.
వ్యాళాధీశ్వర భోగసన్నిభ లసద్వాలాగ్రబద్ధాసురీ
చేలగ్రాసవివర్ధమాన ఘనరోచిష్కేశ నిర్దగ్థలం
కాలంకారుని జంబుమాలిముఖదైత్యగ్రావవజ్రాయుధున్
ఫాలాక్షస్తుతు నిన్నుఁ గొల్చెద ననున్ బాలింపుమా మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి శక్తిని, సామర్థ్యాన్ని, మరియు భక్తి భావాన్ని ప్రశంసిస్తూ, అతను తన భక్తి విశ్వాసంతో దుష్టశక్తులను ఎలా జయించాడో వివరించడం.
మైనాకాచలతుంగభంగచయ సమ్మర్దోత్థితాంభోనిధి
ధ్వానగ్రాసవివృద్ధకంఠనినదధ్వస్తాఖిలక్రవ్యభు
క్సేనాకర్ణుని హేమవర్లుని దమక్షేమక్షమాకీర్ణు సీ
తానాథాశ్రమపూర్ణు నిన్నుఁ గొలుతున్ ధన్యాకృతీ మారుతీ!
భావం:
సముద్రాన్ని దాటిన హనుమంతుడు, తన అపారమైన సత్తా, ధైర్యాన్ని చూపిస్తూ, రాముని బలగాలను రక్షించాడు అని ప్రాశంసిస్తున్నారు.
కటిసూత్రంబును జన్నిదంబు జడలున్ గౌశేయకౌపీనముల్
పటుశృంగారపలాశదండములు సారంగాజినంబుల్ శిఖో
ద్భటదర్భాంకురముష్టియున్ భసితలేపం బెంతయున్ భాసిలన్
వటురూపంబున రామునిన్ గనినని న్వర్ణించెదన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు వటువుని రూపంలో ఉన్నప్పుడు రాముని తన భక్తితో అందరికి దర్శనమిచ్చినట్లు వివరించడం.
అపశబ్దంబు నిరర్థకంబు విపులని బన్యాయమాక్రోశ మ
వ్యపదేశం బనిమిత్త మత్యధిరవం బస్పష్ట మప్రాప్తకా
ర్యపరం బైననికృష్టవాక్కు భవదాలాపంబునన్ లేమి ని
ష్కపటస్ఫూర్తి నుతించె నిన్ జనకజాకాంతుం డహోమారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి ఉపదేశాలను, మాటలలోని భక్తి భావాన్ని ప్రశంసిస్తూ, అతని స్వచ్ఛతను మరియు స్వభావాన్ని వివరిస్తున్నారు.
హితమున్ సత్యము సాధువాక్యవినుతం బిష్టంబు విస్పష్ట మం
చితకంఠస్వర మల్పవర్ణ మఖిలశ్రేయస్కరం బర్థవి
స్తృతమున్ బ్రస్తుతకార్యకారి యగుచున్ శోభిల్లు నీ వాక్యసం
తతికిన్ రాముఁడు సంతసించెను భళీ! ధర్మాకృతీ! మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి వాక్యాలు సత్యం, శ్రేయస్సుకు మార్గదర్శకం కావడం, సంతోషకరంగా రాముడు ప్రశంసించాడని వివరించబడింది.
తపనాకారఘనద్యుతీ! నగధృతీ! దైతేయకాలాకృతీ!
జపహోమాధికృతీ! బృహస్పతిమతీ! సంతుష్టసీతాసతీ!
కపిరాజాప్తనుతీ! మహాగుణతతీ! కాకుత్స్థసేవారతీ!
విపులానందయుతీ! ప్రభంజనగతీ! విశ్వోన్నతీ! మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి మహిమను, అతని యోగశక్తిని, గుణగణాలను, మరియు సీతాదేవి సేవలో ఉన్న భక్తిని ప్రశంసిస్తూ వర్ణించారు.
అవితాశేషకపీంద్రసైన్యవితతీ! హర్యక్షుతుల్యాకృతీ!
దివిజవ్రాతకృతస్తుతీ! మహదనాదిబ్రహ్మచర్యవ్రతీ!
జవనిర్ధూతసదాగతీ! దివసకృత్సంప్రాప్తసర్వస్మృతీ!
స్తవనీయాహవహర్షితామరపతీ! క్షాంతిక్షితీ! మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడిని దేవతలు ప్రశంసిస్తూ, అతని భక్తి, బ్రహ్మచర్య వ్రతం, మరియు సేవా తత్వాన్ని గూర్చి వర్ణించారు.
సత్యము దానమున్ దపము శౌచము శాంతము రామభక్తి సాం
గత్యము బ్రహ్మచర్యము సుఖస్థితి మార్దవ మార్జవంబుఁ బాం
డిత్యము శ్రద్ధ నీతి దయ ధీరత ధర్మముఁ బుణ్యకర్మముల్
నిత్యము నీకడన్ నిలుచు నిన్ను నుతింపఁ దరంబె మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి ధర్మబద్ధత, నైతిక విలువలు, రాముని పట్ల భక్తి, నిజాయితీ, శ్రద్ధ, మరియు ధైర్యవంతుడిగా వర్ణించారు.
విరతి వివేకమున్ సమత వేదసమాదరణంబు యోగమున్
కరుణ దమంబు మైత్రి మురఘస్మరుపూజన మార్జవం బుపా
యరుచియకామమోరిమి మితాశన మాదిగ సత్త్వధర్మముల్
నిరతము నిన్నుఁ గొల్చుటను నీకు సమానులు లేరు మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు సమత, వివేకం, యోగం, దయ, మైత్రి వంటి దైవత్వ లక్షణాలతో పరిపూర్ణుడు. ఇలాంటి ప్రత్యేకతలు ఇతరులలో లేవు, అతని భక్తి, శ్రద్ధలు, మరియు సత్యతత్వాలు ప్రశంసించబడతాయి.
విలసత్స్థైర్యము విక్రమక్రమము ప్రావీణ్యంబు గాంభీర్య ము
జ్జ్వలశౌర్యంబు జవంబు నీతిప్రతిభాసాంగత్యదాక్షిణ్యముల్
బలమున్ ధైర్యము సాహసంబు విజయోపాయంబు నీయందు ని
ర్మలవృత్తిన్ వసియించె నిన్నుఁ బొగడన్ మాశక్యమే మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు సాహసవంతుడిగా, నిబద్ధతతో ధైర్యం, సమర్థత, విజయం సాధించే సత్తా కలవాడిగా ఉన్నాడు. అతని సత్యవ్రతం, నీతి పట్ల ప్రతిభ మరియు పరిపూర్ణతను ఆరాధించాలి అని కవి వర్ణించారు.
పరుషత్వంబు మదంబు నాస్తికత దంభం బీర్ష్య మోహంబు మ
త్సర మన్యాయము కామలోభములు దౌర్జన్యంబు రోషంబు ద
ర్పరుజల్ భీతి దురాశ నిర్దయ వివాదం బార్తి జాడ్యంబు ము
ష్కరతన్ నీభటునైనఁ జెందవు నినున్ గాంక్షించునే మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు అసూయ, మదం, ఆశలు, కోపం లాంటి అన్ని ప్రతికూల లక్షణాలను అధిగమించాడు. ఆయన అహంకార రహితుడు, మమకారంతో బాధితులని కాపాడే వాడు, అందరూ అనుసరించవలసిన ఆదర్శంగా నిలుస్తాడు.
విపులతపోధనుండవు పవిత్రచరిత్రుఁడ వాహవక్రియా
నిపుణుఁడ వబ్జనాభపదనీరజభక్తియుతుండ వాగమాం
తపటురహస్యవేదివి దృఢవ్రతశాలివి బ్రహ్మచర్యవి
ఘ్నపతివి మృత్యుశూన్యుఁడవు గర్వవిహీనుఁడ వీవు మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు పవిత్రచరిత్ర కలవాడు, తనలో బ్రహ్మచర్య వ్రతం మరియు ధర్మం పట్ల నిబద్ధత ఉన్నది. రాముని పట్ల అతని భక్తి, కర్మనిష్ఠ, మరియు జీవితం మొత్తం ధర్మసంకల్పంతో నిండివుంది.
గణనాతీతము లైనసద్గుణతతుల్ కంజాతమిత్రాన్వయా
గ్రణియందుం బలె నీకడన్ గలుగుటన్ రామున్ బలెన్ ని న్విచ
క్షణు లర్చించి యనిష్టవర్జనము లిష్టప్రాప్తులం బొంది యు
ల్బణసౌఖ్యంబులఁ బండియుండెదరు భూభాగంబునన్ మారుతీ!
భావం:
రాముని అనుగ్రహంతో హనుమంతుడిలో అపారమైన సద్గుణాలు అభివృద్ధి చెందాయి. అతని సామర్థ్యం అద్భుతమై, జీవితం ఆనందమయం, సుఖసమృద్ధి కలిగినది. భూమిపై హనుమంతుడి ప్రభావం ఎంతో విశిష్టమైనది.
శ్రౌతస్మార్తపురాణ పాశుపతదీక్షాపాంచరాత్రాగమ
ద్వైతాద్వైతకథాశ్రుతిస్మృతులు వార్తాదండనీతిత్రయీ
జ్యోతిర్దర్శనసాంఖ్యయోగ వచసోయుక్ న్యాయశాస్త్రాదులున్
సీతానాథుదయన్ భవద్రసన రంజిల్లుంగదా! మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు అనేక వేదాల, పురాణాల, మరియు ఆధ్యాత్మిక విధానాల లోను చక్కగా ప్రావీణ్యం కలవాడు. ఆయన శాస్త్రజ్ఞానంలో నిష్ణాతుడు మరియు సీతాదేవి రాముని సేవలో తన భక్తితో కీర్తించబడుతున్నాడు.
క్రూరాకారచమూవృత ప్రచురరక్షోరాజధానీమహా
వీరం బందు నిశాటశోణితఝరావిక్షీరముల్ వేల్చు దు
ర్వారాగ్నేయశిఖల్ సృజించి సమరారంభప్రవర్గ్యక్రియన్
శ్రీరామేశ్వరుఁ దృప్తుఁ జేసితివి కర్మిష్ఠాగ్రణీ! మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు రావణుడి సైన్యానికి దగ్ధకారకుడిగా, రాక్షసులను సంహరించి, ధైర్యంగా శత్రువుల మీద విజయం సాధించిన మహా వీరుడు. రాముని ఆశీస్సులతో భయంకరమైన సమరంలో అతని ధైర్యం అద్భుతంగా వికసించింది.
అక్షాద్యస్రభుగంగరక్తసమిధాజ్యాదుల్ ప్రతాపాగ్నిలోఁ
బ్రక్షేపం బొనరించి రావణపురప్రాగ్వంశశాలాదులన్
దక్షత్వంబునఁ గాల్చి వేల్పులఁ బ్రమోదస్వాంతులం జేసి వి
శ్వక్షేమం బొనరించు నీక్రతువు మెచ్చన్ శక్యమే మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు తన విజయాన్ని గర్వంతో ప్రదర్శించకుండా, రావణుడి పాలనను ధ్వంసం చేసి రాముని విజయానికి కృషి చేసాడు. అతని ధర్మబద్ధత మరియు కర్తవ్యనిష్ఠను కవులు ప్రశంసిస్తున్నారు.
గరుడునికంటె మారుతముకంటెఁ దటిల్లతకంటె నిర్జరే
శ్వరుభిదురంబుకంటె హరిచక్రముకంటె శరంబుకంటె భా
స్కరుహరికంటెఁ గృష్ణమృగికంటె విమానముకంటె జారసుం
దరిచలదృష్టికంటె బలితంబు భవజ్జవ మెన్న మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి వేగం గరుడుడు, పవనుడు, సూర్యుడు, చక్రం, వజ్రం వంటి వాటిని మించిపోయింది. అతని శక్తి, సామర్థ్యం, మరియు ధైర్యం వర్ణించనంతగా ఉన్నాయని, అత్యంత ప్రత్యేకంగా భావించవచ్చు.
జలధిధ్వానము భేరికాధ్వనులు గర్జానాదముల్ ఝల్లరీ
విలసద్రాపము వజ్రపాతభవగంభీరస్వనంబుల్ జగ
త్ప్రళయారంభవిజృంభమాణపురజిద్భవ్యాట్టహాసార్భటుల్
బలిమిన్ నీవు రణంబులోఁ గొలుపుబొబ్బం బోలునే మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు యుద్ధంలో ప్రళయంలా గర్జించి భీకర శబ్దాలను చేస్తాడు. శత్రువులను భయభ్రాంతులకు గురి చేసి, తన శౌర్యంతో యుద్ధంలో విజయం సాధించడానికి అతని శక్తి అంతా వినియోగించుకుంటాడు.
హిమవంతంబు మహేంద్రమున్ మలయమున్ హేమాద్రియుం జక్రవా
ళముఁ గైలాసము మందరంబును మొదల్ గాఁ గల్గు శైలేంద్రముల్
సమరాభీలవిజృంభమాణవిపులోత్సాహప్రవృద్ధత్రివి
క్రమదేవోపమతావకాంగముల నెంచంబోలునే మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు హిమాలయ, మహేంద్ర, మలయ వంటి పర్వతాలను మించిపోయే శక్తి కలవాడు. ఆయన శరీరంలో భగవంతుడి త్రివిక్రమ స్వరూపాన్ని ధరిస్తాడు, తన శరీరంతోనే అతనికి ఆ పరమ శక్తి ఉంటుంది.
భుజగాధీశ్వర భోగిభోగనిభముల్ భూభాగధౌరేయది
గ్గజతుండప్రతిమానముల్ దనుజదుద్వారబద్ధాదర
ప్రజవృత్తార్గళరూపముల్ దివిజసాలప్రాజ్యశాఖాభముల్
త్రిజగత్స్తుత్యము లైననీభుజము లర్థిన్ గొల్చెదన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి భుజాలు ఆది శేషుని తేజం వంటి శక్తితో మెరిసేవి. అతని శక్తి, వీరత్వం మూడు లోకాలలో ప్రశంసనీయమై, దానవుల రక్షణద్వారాలను నాశనం చేస్తుంది. హనుమంతుడి భుజాలు పరిపూర్ణంగా రక్షణ, ధైర్యానికి నిలువెత్తు సాక్ష్యం.
మేరూన్మూలనయోగ్యశక్తియుతముల్ మిత్రాత్మజస్తుత్యముల్
వైరాన్వీతనిశాటకోటిదళనావార్యంబు లార్తార్తిసం
హారోదారము లుజ్జ్వలత్కనకభూషాంతస్థరత్నప్రభా
పూరాపూర్ణము లైననీకరములన్ భూషించెదన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు పర్వతాలను ఎత్తగలిగే అద్భుత శక్తి కలవాడు. తన శక్తి మరియు చిత్త స్థైర్యంతో శత్రువులను సంహరించడంలో ప్రతిభ చూపించాడు. అతని భుజాల నుండి వెలువడే తేజస్సు, గౌరవాన్ని కలిగించే రీతిలో ఉంటుంది.
ఘనకాఠిన్యసమేతముల్ జలజరాగచ్ఛాయముల్ సాయకా
సనచక్రాంబుజశంఖమత్స్యముఖభాస్వత్సౌమ్యరేఖావళుల్
వనజాప్తాన్వయపాదపద్మయుగసేవాజాతవైదగ్ధ్యముల్
జనసంస్తుత్యము లైననీదుకరముల్ వర్ణించెదన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి చేతులు కమలాకర దేవతలుగా, విశాలమైన రేఖావళితో, పద్మం లాంటి ప్రశాంతతతో మెరిసేవి. అతని చేతులు జనులను రక్షించే ధర్మకార్యాల్లో నిమగ్నంగా ఉంటాయి, ప్రజలకు సంతోషాన్ని కలిగిస్తాయి.
రావణువక్షముం బొడిచి రాక్షసులన్ వధియించుదార్ఢ్యమున్
శ్రీవరుఁ డైనరాముపదసేవ యొనర్చెడిమార్దవంబు భ
క్తావళిదైన్యదుఃఖముల నన్నిటిఁ బాపెడిభూరిశక్తియున్
తావకపాణిపద్మముల దట్టములై వసియించె మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు రావణుడి వక్షస్థలాన్ని ధ్వంసించి రాక్షసులను సంహరించగల ధైర్యవంతుడు. అతని చేతులు రాముని పాద సేవలో ఉంటాయి, మరియు తన శక్తితో భక్తులకు రక్షణ అందిస్తాడు.
చటులధ్వానము భీషణాననముఁ జంచద్భూరివాలంబు ని
స్ఫుటదంష్ట్రాంకురముల్ మహోగ్రనఖముల్ సూక్ష్మావలగ్నంబు ను
ద్భటశౌర్యంబు మనోజవం బతులసత్త్వం బొప్పుచున్నట్టి మ
ర్కటసింహు న్నిను విన్న భీతిలుఁ జూమీ! రక్షస్తతు ల్మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి ముఖం భీకరంగా, శత్రువులకు భయం పుట్టించేలా ఉంటుంది. అతని ధైర్యం, చాకచక్యము, మరియు సింహ స్వభావం శత్రువులను మోహింపజేస్తాయి. రాక్షసులు అతనికి భయపడుతూ ఉంటారు.
తనకున్ శక్రుఁ డుపాయనం బొసఁగు ముక్తాహార మారాముఁ డి
చ్చెను సీతాసతి కాసతీతిలక మిచ్చె న్నీకు నీ వప్పు డా
ఘనహారంబు ధరించి దేవతటినీకల్లోలసందీప్తకాం
చనశైలంబువలెన్ వెలింగితివి భాస్వద్భారతీ! మారుతీ!
భావం:
సీతాదేవి హనుమంతుడికి రామునిచ్చిన మాణిక్యహారం ప్రసాదించింది. ఆ హారం ధరించి హనుమంతుడు దేవతల్లోనే ప్రత్యేకంగా వెలుగొందుతున్నాడు. అతని శక్తి, చైతన్యం, తేజస్సు అద్భుతంగా ఉంటుంది.
మణిహారంబులు రత్నకుండలములున్ మాణిక్యకోటీరకం
కణముల్ కాంచనమేఖలల్ జలజరాగస్ఫారమంజీరముల్
ప్రణుతాశేషవిభూషణావళులు దీప్యచ్చేలముల్ రాఘవా
గ్రణిచేఁ గైకొని తాల్చుని న్గనుఁగొనన్ గాంక్షించెదన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు మణిహారాలు, రత్నకుండలాలు, కంచు మెడ బంగారాల అలంకారాలు ధరించి ఉన్నాడు. రాముని సేవలో మణిహారాలతో మెరిసే అతని భుజాలు కీర్తించదగినవి, అందరికీ గౌరవం కలిగించేవి.
కనకముకంటే మానికముకంటె హుతాశనుకంటె బాలసూ
ర్యునిరుచికంటెఁ బల్లవసరోరుహహల్లకపంక్తికంటె భూ
తనయునికంటె సాంధ్యజలదంబులకంటెను శోణకాంతులన్
దనరెడి నీముఖాబ్జము గనన్ మది వేడుక పుట్టె మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి ముఖం సూర్యుని కాంతి కన్నా ప్రకాశవంతంగా, రత్న కాంతులను మించేలా మెరిసే ఆకర్షణతో ఉంటుంది. అతని ముఖం చూసినప్పుడు మనసులో సంతోషం, ప్రశాంతత కలుగుతుంది.
మండితరత్నకుండలసమంచితగండయుగంబు బాలమా
ర్తాండనిభారుణచ్ఛవియుతంబు విలోలవిశాలనేత్ర మా
ఖండలరత్నరాజదలకంబు సుధాంశునిభంబుఁ జంద్రికా
పాండురమందహాసమయి భాసిలు నీవదనంబు మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి ముఖం ముత్యాలు, కుండలాలు, రత్నాలతో అలంకరించబడి, సంతోషంతో ప్రకాశిస్తుంది. అతని లలాటం చంద్రుడిని పోలి, చిరునవ్వుతో కాంతివంతంగా ఉంటుంది.
కమలాప్తాన్వయమంత్రరాజపదదీక్షాస్పందదూర్ధ్వాధరో
ష్ఠము నాసాగ్రగతావలోకనము సంధ్యాకాలపంకేరుహా
క్రమయుక్తార్థనిమీలితాక్షియుగ మాగమ్యస్మితాంకూర ము
త్తరుతేజం బగునీముఖంబు సరి పద్మం బెట్లగున్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి ముఖం కమలాన్ని పోలి, అతని తేజస్సుతో కాంతివంతంగా, దివ్యమైన శాంతి, పుణ్యం ప్రసరిస్తుంది. అతని ముఖంలో కనిపించే విశాల కాంతి భక్తులకు ఆనందాన్ని ఇస్తుంది.
భరితక్రోధవిఘూర్ణమాననయనాబ్జాతంబు భీభత్సరౌ
ద్రరసాకీర్ణము వజ్రివజ్రనిభదంష్ట్రాదుర్నిరీక్ష్యంబు దు
ర్ధరనిర్హ్రాదభయంకరం బగుభవద్వక్త్రంబు వీక్షించి సం
గరభూభాగముఁ బాసి పర్వుదు రహో క్రవ్యాశనుల్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు భీకరంగా, శత్రువులను భయపెట్టే రీతిలో రౌద్ర రూపం ప్రదర్శిస్తున్నాడు. అతని కళ్ళలో కోపం మెదులుతూ శత్రువులను చూసే తీరుతో భయానకంగా కనిపిస్తున్నాడు. యుద్ధరంగంలో అతని వీరత్వం భయంకరంగా ఉంటుంది.
అనిలునకుం గుమారుఁడ వహర్పతిసూతికి పెద్దమంత్రి వం
జనకుఁ దనూభవుండవు నిశాచరవీరుల కంతకుండ వ
ర్జునునకుఁ గేతనస్థుఁడవు సూర్యకులాగ్రణికిన్ భటుండవై
తనరెడినీకు వందన ముదంచితభక్తి నొనర్తు మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు వాయుదేవుని కుమారుడు, పరమ భక్తుడు, యుద్ధవీరుడు. అతను రాముడు, సూర్యకులాన్ని రక్షించే వాడిగా, అందరికీ రామభక్తుడిగా వినమ్రతతో సేవకునిగా ఉంటాడు.
భ్రమణము సేయువేళ మురభంజనుచక్రమురీతి నభ్రభా
గమునకు నెత్తువేళ లయకాలునిదండముమాడ్కి సంసదే
శమున ధరించువేళ విలసజ్జలధీశుని పాశమట్లు నీ
విమలినవాల మొప్పుఁ బ్రతివీరభయంకర మౌచు మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి చాకచక్యంతో యుద్ధంలో మరణం భయంకరమైనది, శత్రువులలో భయాన్ని పుట్టిస్తాడు. సుదర్శనచక్రం లాగా అతని చక్కని తీక్షణత యుద్ధంలో శత్రువులకు భయం కలిగిస్తుంది.
దనుజశ్రేణికిఁ గర్ణశల్యములు సీతాదేవికిన్ జాటువా
క్యనిరూఢుల్ రఘుభర్తకున్ విజయవాద్యధ్వానము ల్కేశవా
హిని కాహ్వానరవంబు లర్కజునకున్ హేలాస్పదంబుల్ భవ
ద్ఘనసాంగ్రామికసింహనాదము లహో ధన్యాకృతీ! మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు దనుజ శ్రేణులకు భయంకరమైన వీరుడు. రాముని విజయగానంలో సీతమ్మతల్లి కోసం అతని సేవ, ధైర్యం వర్ణనాతీతంగా ఉంది. అతని శౌర్యం శత్రువులకి ఒక విధమైన సింహనాదంలా వినిపిస్తుంది.
మైనాకాచలవర్యుశీర్షమునకున్ మాణిక్యకోటీరమై
నానామౌనిహృదంబుజాతములకున్ మార్తాండబాలాతపం
బై నిర్ణిద్రసరోజహల్లకనిభంబై సౌమ్యరేఖావళీ
స్థానంబై తగు నీదుపాదములకున్ దండంబు లోమారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు శిరస్సుపై బంగారు కిరీటంతో మెరిసే రీతిలో ఉన్నాడు. అతని పాదములు పర్వతాలు లాగా శక్తివంతంగా నిలిచి ఉన్నాయి. అతని వలయంకిత శరీరం వెలుగులతో సూర్యకిరణాలా ప్రకాశిస్తుంది.
పాపములం దొలంచు బహుబంధము లూడ్చును రామభక్తికిన్
బ్రాపగు దైన్యదుఃఖములఁ బాపు సమగ్రసమస్తసంపదల్
చేపడునట్లు సేయు రణసీమ జయంబు లొసంగుఁ దావక
శ్రీపదపద్మసేవ యిఁకఁ జెప్పెడి దేమిటి వీర! మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి రామభక్తి పాపాలను తొలగిస్తుంది, సంపదను ప్రసాదిస్తుంది. రామపాద సేవలో ఉండే భక్తులు అన్ని దుర్వృత్తాలను విడిచి విజయాన్ని పొందుతారు. అతని యుద్ధ శౌర్యం సర్వదా పూజనీయం.
కలనం దావకముష్టిఘాత మఖిలక్రవ్యాశిరాణ్మస్తకా
వళికిం బైఁబడువజ్రపాత మిఁక నీవాలంబు దైత్యాంగక
స్థలులం జుట్టిన కాలపాశము భవత్సందర్శనంబు ల్సురా
రులకున్ యామ్యభటప్రదర్శనములై రూఢిన్ దగున్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి దర్శనమే దుష్టులకు భయంకరం. అతని శక్తి కాలపాశంలా శత్రువుల ప్రాణాలను సొరంగుతది. రాక్షసులను సంహరించడంలో అతను భీకరంగా ప్రవర్తిస్తాడు, దేవతలందరికీ కీర్తిని ప్రదర్శించేవాడు.
యమసంబంధిగుణప్రపూర్తి నియమవ్యాపారమున్ బ్రాణసం
యమనం బక్షనిరోధమానసగతుల్ న్యాసాధ్వమున్ ధారణ
క్రమమున్ భూరిసమాధినిష్ఠయును సంగంబుల్ దగం గల్గుయో
గము భాగంబుగఁ గొన్న నిన్నుఁ గని లోకం బెన్నదే మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు యోగ సాధనలో నిష్ణాతుడు. యమ, నియమ, ప్రాణాయం, ధారణ, ధ్యానం వంటి యోగపద్ధతులను పాటిస్తూ శ్రద్ధగా ఆచరిస్తాడు. అతని సాధనలో సంపూర్ణ యోగం ఉంది, అందుకే అతను సర్వలోకాలకు ఆదర్శం.
ద్రోణాద్రీంద్రమహౌషధుల్ పెరటిమందుల్ భూరిలంకాపుర
క్షోణీచక్రము హోమకుండము దినేశుం డొజ్జధాత్రీధ్రముల్
పాణిం బూనినపుష్పగుచ్ఛములు శ్రీరాముండు జంభారిపా
షాణస్యూతకిరీట మైననిను మెచ్చన్ శక్యమే మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు ద్రోణగిరి నుండి ఔషధాలను తెచ్చి, రాముని సేవలో విశ్వాసంతో ఉన్నాడు. రాముడు అతనిని శిరస్సుపై మణి లాంటి భక్తుడిగా సత్కరిస్తాడు. అతని శౌర్యం మరియు విధేయత వర్ణనాతీతంగా ఉంటాయి.
సరసీజాప్తవిభావిభాసితనవాబ్జశ్రీలకుం దావులై
యరవిందాంకుశశంఖచక్రముఖరేఖానేకదీప్తంబు లై
దురితవ్రాతమదేభమర్దనచణస్తుత్యర్హసింహంబు లై
తరుణప్రాయము లైననీచరణముల్ ధ్యానించెదన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి పాదాలు పద్మాల వలే సుకుమారంగా, శాంతియుతంగా ఉంటాయి. అతని పాదాలకు విశేష గౌరవం లభిస్తుంది. హనుమంతుడి సేవ రాముని పాదాలకిచ్చే సత్కారంగా గౌరవించబడింది.
పటుభూమీరుహ కంకపత్రములు శుంభద్బాహుశాఖాగదల్
కుటిలాకుంచితపాదచాపము నఖక్రూరాసిపుత్త్రుల్ సము
ద్భటదంష్ట్రోగ్రకుఠారముల్ పదతలప్రాసంబు లొప్పన్ విశం
కటవృత్తిన్ రణభూమి ద్రుంచితివిగా క్రవ్యాదులన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు యుద్ధంలో తన శక్తిని ప్రదర్శిస్తూ భీకర రౌద్రరూపంతో రాక్షసులను భయపెట్టాడు. అతని బాహువులు చెట్లు లాంటి కండరాలతో, గుండ్రని పాదాలు కత్తిలా కిరికిరి పొడుస్తాయి. శత్రువులపై అతని కటిన దృష్టితో రణభూమి భీకరంగా మారింది.
పాణితలోరుతాడనము బ్రాహ్మ్యశరంబుగఁ దన్నుటన్ జగ
త్ప్రాణశిలీముఖంబులుగ దంతనికృంతన మెంచ హవ్యభు
గ్బాణము గాగ ముష్టిహతి పాశుపతాస్త్రము గాఁగ దానవ
శ్రేణుల యుద్ధభూమి జముఁ జేర్చి వెలింగితి వీవు మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు తన శక్తితో దైవాస్త్రాలను వాడి యుద్ధంలో రాక్షసులను సంహరించాడు. ఆయన బ్రహ్మాస్త్రం, పాశుపతాస్త్రం వంటి శక్తివంతమైన ఆయుధాలను ఉపయోగిస్తూ శత్రువుల భయాన్ని నింపాడు.
మౌక్తికతుల్యకల్యనఖమండలముల్ తరుణారుణాంగుళీ
యుక్తము లూర్మికాగతసమున్నతరత్నమరీచిజాలసం
యుక్తము లబ్జరాగమణిసంయుతనూపురనాదవంతముల్
రక్తరుచు ల్ద్వదంఘ్రులు తిరం బగుభక్తి భజింతు మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి పాదాలు సకల శోభతో, బంగారు కిరణాలలా మెరిసిపోతూ భక్తుల మనస్సుల్లో భక్తి భావాన్ని కలిగిస్తాయి. అతని పాదాలకు ధరించిన మణులు, మకరందాలు పద్మాల్లా ప్రకాశిస్తాయి.
తరువుల కెల్లఁ బల్లవవితానములౌచు మహేంద్రముఖ్యభూ
ధరముల కెల్ల ధాతుసముదాయములౌచు దశాస్యుప్రోలికిన్
సురుచిరవహ్నికీల లగుచున్ దగుతావకపాదదీధితుల్
మఱువక మన్మనోగతతమం బణఁగించును గాక మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి పాదాల నుండి వెలువడే కాంతులు శత్రువుల మనస్సులో భయాన్ని కలిగిస్తాయి. అతని పాదాలు సూర్య కిరణాల్ని పోలిన వేడి కలిగి, శత్రువులను సజీవంగా కాల్చివేస్తాయి.
బంధుర మైనభీతిఁ గొని పర్వతకందరడాఁగు తజ్జగ
ద్బంధుకుమారవర్యునకు భానుకులాగ్రణిబాంధవంబు వే
సంధిలఁ గూర్చి వాలిని విసంజ్ఞునిగాఁ బొడిపించి మించి కి
ష్కింధకు రాజు జేసితివి కీర్తిఘనుండవు నీవు మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు సుగ్రీవుడి పట్ల భక్తితో ఉండి అతనికి కిష్కింద రాజ్యాన్ని తిరిగి ఇచ్చాడు. అతని కీర్తి ఆకాశాన్ని తాకి, రాముడి పట్ల నిబద్ధతతో ఉండి శత్రువులను ఓడించాడు.
అడవులఁ గొండలం దిరిగి యాకులుఁ గాయలుఁ గోసి తించు నే
ర్పడ నదులం గొలంకుల జలంబులు గ్రోలుచు నున్నక్రోఁతులం
జడులను భానుజుండు గొని చక్కగఁ ద్రిప్పుచుఁ గార్యసిద్ధులం
బడయుట చూడ నీదుప్రతిభామహిమంబునఁ గాదె మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడి యుద్ధంలో ఆయన శక్తి రాక్షసులను కలవరపరిచింది. వేటాడే పులిలా ఆయన శత్రువులను చీల్చి తింటూ రౌద్ర రూపంతో యుద్ధరంగంలో ప్రవేశించాడు. ఆయన పాదాల ధాటికి ప్రకృతి కూడా వణికిపోతుంది.
సౌమిత్రిప్రబలప్రతాపశిఖిచేఁ జాకుండ సుగ్రీవునిన్
గామాంధున్ రఘునాథుపాదముల వేడ్కన్ వ్రాలఁగాఁ జేసి త
త్ప్రేమాధిక్యముచేతఁ బ్రాణసహితున్ శ్రీమంతుఁ గావింపవే
నీమంత్రిత్వము వర్ణనీయము గదా నిత్యోన్నతీ! మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు సుగ్రీవుడికి స్నేహంతో సాయమందించి కిష్కింధ రాజ్యాన్ని తిరిగి ఇచ్చాడు. రాముడు ఇచ్చిన ఆదేశాన్ని పాటించి స్నేహబంధంతో ధర్మపరంగా పని చేసి, తన ఆత్మసంయమనం చూపించాడు.
నీవొక్కండవు తక్క భానుఁ డయినన్ దేవేడ్యుఁ డైనన్ మహా
దేవుం డైనను బ్రహ్మదేవుఁ డయినన్ దేవేశ్వరుం డైన సం
భావింపంబడు రామముద్రిక భరింపంజాలరా దౌట నీ
ప్రావీణ్యాదులు విశ్వతోధికము లై భాసిల్లు నోమారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు అన్ని దేవతల శక్తులను అధిగమించే సామర్థ్యం కలవాడు. అతని కీర్తి విశ్వంలో అందరికి తెలుస్తుంది. రాముడి ముద్రను భుజాన ధరించి విశ్వం మీద దైర్యాన్ని నింపే మహా శక్తివంతుడు.
లంకాపట్టణదుర్గపాలనసముల్లాసాన్వితన్ గీక సా
లంకారాన్వితనీలతుందిలశరీరప్రోజ్జ్వలన్ లంకిణిన్
శంకాతంకము లేక ముష్టిహతిచే శాసించి కార్యార్థి వై
పొంకం బొప్పఁగ లంకఁ జొచ్చిననినున్ భూషించెదన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు లంకకు చేరుకుని అక్కడి భటులను తన బలంతో తూర్పారబోసి లంకిని ఓడించాడు. ఆయన ధైర్యంతో బలవంతుడైన శత్రువును అధిగమించి లక్ష్యాన్ని చేరుకున్నాడు.
జలధిప్రేరితుఁ డై హిమాద్రిసుతుఁ డుత్సాహంబుతో వచ్చి నీ
జలజాత ప్రతిమానపాదములు శీర్షంబందుఁ గోటీరముల్
బలె భక్తిన్ ధరియించి తత్క్షణమె జంభద్వేషికిన్ మాన్యుఁ డై
యలరెన్ నీభజనంబు రామభజనం బట్లే కదా మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు లంకకు చేరుకుని అక్కడి భటులను తన బలంతో తూర్పారబోసి లంకిని ఓడించాడు. ఆయన ధైర్యంతో బలవంతుడైన శత్రువును అధిగమించి లక్ష్యాన్ని చేరుకున్నాడు.
గగనాధ్వంబున వార్ధిమీఁదఁ జనుజాగ్రద్గండభేరుండదై
త్యగణాదిత్యవిమానసంఘముల ఛాయం బట్టి భక్షించు హే
యగుణగ్రాహిణి యైనసింహికను వజ్రాంచన్నఖశ్రేణిచే
జగమెన్నన్ వధియించు నీబలము మెచ్చన్ శక్యమే మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు తన శక్తి మరియు ధైర్యంతో స్వర్గం నుండి రావణపటమునకు చేరాడు. ఆయన తన శక్తితో రాక్షసులను నాశనం చేస్తూ, భవానీశ్వరీ సింహికను ఎదుర్కొని, భక్తులను శక్తితో వశపరచాడు.
క్షోణీచక్రము దిద్దిరం దిరుగ నాస్ఫోటించి రామున్ జగ
త్ప్రాణున్ సన్నుతి చేసి భూరితనువర్థాకుంచితం బై తగన్
బాణిద్వంద్వము సాచి భూధరముపై బాదంబులం బూని గీ
ర్వాణాధ్వంబున వార్ధిపై కెగయు నిన్ వర్ణించెదన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు పృథ్వీని సంరక్షిస్తూ రాముని ఆశీర్వాదంతో జగత్ప్రాణాన్ని ఉంచాడు. ఆయన ధైర్యంతో భూమి మీద నయాలు సృష్టించి, గగనాన్ని దాటి శక్తిని చూపించాడు.
స్వతనూత్పాదిత మౌట రావణుపురస్థానంబుఁ జూడన్ వియ
ద్గతితో మేరువు దక్షిణాశకుఁ జనంగాఁబోలు నంచున్ సుర
ప్రతతుల్ చూడ నిజాంగపింగళరుచిభ్రాజద్ఘనాళీకృతో
త్థితఝంపాచయ మొప్ప దాఁటితి వహో! యామ్యాంబుధిన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు స్వతంత్రంగా రావణపురం చేరుకున్నాడు. అక్కడ భక్తుల హృదయాలను జయించి, రాముని ఆశీర్వాదంతో ఒక మహోన్నతమైన యుద్ధంలో పాల్గొని విజయవంతంగా రామభక్తిని ప్రచారం చేశాడు.
కాంచనపక్షముల్బలె స్వకాయరుచిస్థగితాభ్రకోటి రా
ణించఁగఁ బాదసంగతఫణీప్రభువైఖరిఁ బుచ్ఛ మొప్పఁగాఁ
జంచువు లట్ల సాచినభుజంబులు మీఱఁగ వైనతేయున
ట్లంచితశక్తితోడ లవణాంబుధి దాటితి వౌర మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు కాంచనపక్షుల్లాంటి స్వచ్చమైన ధైర్యంతో యుద్ధభూమిలో మూడవ వరుసలో అమరులైన ప్రతిపక్షాన్ని నశింపజేస్తూ, భవిష్యత్తులో అన్ని రాక్షసులను అధిగమించాడు.
రంగద్భంగతురంగముల్ ఘనరథగ్రామంబు జీమూతమా
తంగంబు ల్మకరోగ్రవీరతతి రత్నస్వర్ణముల్ గల్గుటన్
నింగిన్ ముట్టి యెదుర్చుసింధువిభునిన్ నీకంటె నన్యుండు దాఁ
టంగా శక్తుఁడు లేఁ డటంచు నిను వేడ్కన్ మెచ్చెదన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు అద్భుతమైన ప్రదర్శనతో యుద్ధంలో తన శక్తిని చూపించి, వేదభక్తులను మరియు ప్రజలను ఆకర్షించాడు. ఆయనే ధర్మప్రతిపత్తి చేయాలని నిర్ణయించుకున్నాడు.
ఫాలాక్షాద్భుతచాపఖండనకలాప్రౌఢిన్ విజృంభించు సీ
తాలోలారుణపాణిపద్మమున నిత్యం బుండి భాస్వస్మయూ
ఖాళిం గేరెడివజ్రకాంతుల నమూల్యం బైనశ్రీముద్రికన్
గేలం బట్టిన రామభక్తుని నినున్ గీర్తించెదన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు ఫాలధ్వజతో సృష్టించిన అద్భుతమైన క్రమంతో రామభక్తిని ప్రభావితం చేస్తూ దివ్యశక్తిని ప్రకటించి, అత్యంత కీలకమైన వర్గాలను హర్షితులుగా మార్చాడు.
రావణు నిష్కుటంబున ధరాతనయం దగఁ జూచి రామగో
త్రావరుఁ డానవా లొసఁగురత్నమయోర్మిక భక్తి నిచ్చి యా
దేవుని మంజువాక్యములఁ దెల్పి తదంబుజనేత్రచేత మే
ల్దీవన లొందినాఁడ విది దివ్యులకైన దరంబె మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు తన దివ్య శక్తిని ఆధారం చేసుకుని రాముని విజయాన్ని సాధించి, రావణుని అభిమానం ఎదురు చేసి, సత్యంతో ప్రపంచాన్ని జయించాడు.
అతులితరామముద్రిక ధరాత్మజ కిచ్చి తదీయమౌళిసం
గతరమణీయరత్నముఁ దిరంబగు భక్తిని గొంచు రాఘవ
క్షితిపతి కింపుతో నొసఁగు కీశవరుం డితఁడంచు దేవతల్
నుతు లొనరింప నొప్పితి వనూనచరిత్రుఁడ వీవు మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు రాముని పాదముద్రతో, ఆధ్యాత్మిక శక్తిని ప్రదర్శిస్తూ పునరావృతం చెందాడు. అతని ధైర్యం, రామభక్తి ప్రపంచాన్ని ప్రేరణ కలిగించింది.
స్యందనవాజిదంతిభటసంగసమేతు వినీలభూమిభృ
త్తుందిలదేహు సింహనిభదోర్బలు శక్రముఖాఖిలామరా
క్రందనకారి దివ్యశరగర్వితు నక్షకు నొక్కగ్రుద్దుచే
మ్రంచఁగఁ జేసినాఁడ వతిమానము తావకశక్తి మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు ధ్వజాన్ని ఎగురుతూ, రాక్షసుల ప్రతిఘటనను గెలిచాడు. శక్తితో సురక్షితంగా దుష్టలపై విజయం సాధించాడు, నెమ్మదిగా తన దివ్యభక్తిని ప్రదర్శించాడు.
రావణుమంత్రిపుత్త్రుల పరాక్రమసింహుల భూరిగగ్వరో
షావిలచిత్తులన్ సమవయస్కుల ఘోరచమూసమేతులన్
బావకతుల్యశస్త్రయుతపాణుల నేడ్వుర నాహళస్థలిన్
దేవత లెన్న వాలనిహతిన్ వధియించితి వౌర మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు రావణకుత్తులను, ఆయన దుర్బలమైన రాక్షసులను, పరాక్రమశాలినిగా నాశనం చేశాడు. రాక్షసుల సైన్యం, వారి శక్తి మరియు ప్రభావాన్ని ధైర్యంగా ధ్వంసం చేసి, ఆయన ఎటువంటి అపకీర్ణతలు లేకుండా విజయం సాధించాడు.
జంభవిరోధికిన్ హృదయశల్యము రావణువీటికిన్ జయ
స్తంభము దైత్యవాహిని కుదంచితదుర్గము సంగరక్రియా
రంభమునన్ మృగేంద్రమన రాజిలుచున్న నరాంతకున్ సమి
త్కుంభినిఁ గూలఁజేసితివి ఘోరపదాహతి నౌర! మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు జంభకను ఎదుర్కొంటూ, రావణుని దుర్గాన్ని ధ్వంసం చేశాడు. తన శక్తితో, ఆ శక్తివంతమైన గోపురాన్ని, ముమ్మరమైన యుద్ధాన్ని అవరోధించి, నరంస్హకానైన రాక్షసులను నాశనం చేశాడు.
అశనిసమానసాయకు దవానిలసన్నిభసైన్యసంయుతున్
బ్రశమితదేవతాస్మయుఁ బ్రభంజనవేగు నృసింహవిక్రమున్
దశముఖనందనున్ విపులధైర్యవినిర్జితమందరాచలున్
ద్రిశిరుని నొంటిగ్రుద్దున వధించితి వౌర! మహాత్మ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు భగవాన్ రాముని ఆశీర్వాదంతో రావణుని ప్రతిష్ఠిత సైన్యాన్ని ధ్వంసం చేశాడు. రాముని జ్ఞానంతో, దేవతలను ఆదరించి, తన శక్తితో నష్టపరిహారం చేస్తున్నాడు.
రావణు నెమ్మనంబునఁ దిరంబుగ నున్న జయాశ బ్రుంగ సు
గ్రీవనలాంగదద్వివిదకేసరిముఖ్యకపు ల్చెలంగ దే
వావళు లెల్లఁ బొంగ దివిజారిబలంబు కలంగ సాంపరా
యావని నయ్యకంపనుఁ బదాహతిఁ గూల్చితి వౌర! మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు తన ధైర్యంతో, రాక్షసులను జయించగలిగిన మహా శక్తిగా నిలిచాడు. అతని బలం మరియు ధైర్యం, ప్రతి రాక్షసుని నిర్బంధించి, విరాళాన్ని భగవాన్నిద్వారా ధృవీకరించాడు.
శంభున్ జంభరింపున్ జయించి శమనున్ శాసించి యక్షేశు సం
రంభం బూడ్చి జలేశపావకమరుత్క్రవ్యాదచంద్రార్కులన్
శుంభద్వృత్తి జయించి మించిన దశాస్యున్ ఘోరయుద్ధక్రియా
రంభం బందుఁ గఠోరముష్టిహతి మూర్ఛంబుచ్చితౌ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు శంభకను ధ్వంసం చేసి, యక్షపాలనలో విజయాన్ని సాధించాడు. తన శక్తి మరియు సంకల్పంతో, ఆయన అద్భుతమైన బలాన్ని ప్రదర్శించి, దివ్యశక్తితో భగవంతుని సేవనై పూర్ణక్రియలు జరిపాడు.
క్షోణీనాథుల గెల్చి యక్షతతులం జూర్ణంబు గావించి గీ
ర్వాణవ్రాతము నొం-చి కింపురుషులన్ వారించి విద్యాధర
శ్రేణిం బాఱఁగఁ దోలి భోగివరులన్ శిక్షించి దైత్యాళికిన్
బ్రాణం బైననికుంభునిన్ రణములో మ్రందించితౌ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు పృథ్వీ యక్షపాలకులను ఓడించి, అత్యంత శక్తివంతమైన మంత్రం ద్వారా వారి శక్తిని పతనముచ్చాడు. ఆయన ధైర్యంతో అన్ని దుష్టాల పై విజయం సాధించబడింది.
జలధుల్ రొంపి యొనర్ప శీతకరభాస్వద్బింబముల్ మింగ భూ
తల మాకాశముఁ గేలఁ బట్టి కడిమిన్ దాళంబు వాయింపఁ గొం
డలు పాదంబుల గుండసేయఁ గను నుద్యత్తేజు ధూమ్రాక్షునిన్
గలనన్ ద్రుంచిననీకు మ్రొక్కితి ననున్ గావన్ వలెన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు గగనాన్ని దాటి, తన పవిత్రమైన శక్తిని చాటిచెప్పాడు. బలమైన వాయుగణం, మంచు సమూహాలను చేతులతో ఉచ్ఛ్వాసంతో మురిపించి, పునరుద్ధరణను ఘనంగా విజయవంతం చేసాడు.
మయునిన్ శంబరు నింద్రజిత్తు నముచిన్ మారీచు వైరోచనున్
రయ మొప్పన్ గెలువంగఁజాలు కుహనారాశిన్ మహామౌనివే
షయుతున్ ధీరుని గాలనేమిఁ గని వజ్రక్రూరవాలాహతిన్
లయమున్ జేసిననీకు మ్రొక్కెద ననున్ రక్షింపుమా మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు శంబరుని, మారీచు వైరోచనులాంటి అశుద్ధులను దెబ్బతీసి, తన దివ్యశక్తితో నాశనం చేసాడు. ఈ విధంగా, ఇతని ధైర్యం, తమ ధర్మం మరియు శక్తితో ప్రతిఘటనలన్నిటిని అధిగమించును.
అనలాధానము సోమమున్ జయనబార్హస్పత్యముల్ వైశ్రవం
బును సౌత్రామణి రాజసూయసవనంబున్ బౌండరీకంబు నా
గనివాసంబుఁ దురంగ మేధము మొదల్గాఁ గల్గుయజ్ఞంబు లె
ల్లను నీసేవకు సాటిగా వని బుధుల్ వాక్రుత్తు రోమారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు ఆకాశములోని శక్తితో, దివ్యమయమైన పీఠముల వలన అనేక రాక్షసులను నాశనం చేశాడు. ఆయన తన విశిష్టతను తెలిపాడు, మరియు శత్రువుల మీద విజయాన్ని సాధించాడు.
గంగన్ గౌతమి నర్మదన్ జలనిధిన్ గావేరిఁ జర్మణ్వతిన్
దుంగన్ భద్రను గండకిన్ సరయువున్ దోషాపహన్ శోణభ
ద్రం గాళిందిని గృష్ణ వేత్రవతి శిప్రన్ మున్గుకంటెన్ భవ
న్మాంగళ్యాన్వితపాదసేవ బుధసంభావ్యం బగున్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు జలగంగతోనూ, నర్మద మరియు ఇతర నదుల వలయం చుట్టూ పర్యటిస్తూ, గజముఖులు, నదులు మరియు ఇతర ప్రకృతికి శక్తిని ఇచ్చి, ఆయనే అద్భుతమైన సమర్ధుడిగా నిలిచాడు.
సుమదానంబు సువర్ణదానమును వాసోదానమున్ రౌప్యదా
నము గోదానము గేహదానమును గన్యాదానమున్ ధాన్యదా
నము భూదానము రత్నదాన మవిదానం బాదిగాఁ గల్గుదా
నములన్ జేరుఫలంబు నిన్ గొలిచినంతన్ వచ్చు నో మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు ధన్యమైనదయిన అనేక దానాలను చేసే వారు, సువర్ణాన్ని ఇచ్చేవారు, గోదానాలను అందించే వారు, వారి రుచి-అభిమానం నేరుగా ఆహారాన్ని పంచే వారు అన్నీ పవిత్రమైన ధర్మానుసారం చేశాడు. అతని కృప, ధర్మపథం ఎప్పటికీ వెలుగు ప్రసరిస్తుంది.
పటువేగంబును వజ్రపారనఖముల్ భర్మప్రభాదేహ ము
ద్భటశౌర్యంబు ముకుందపాదయుగసేవాభారమున్ జాలఁ గ
ల్గుటకున్ నీసరి గాన భక్తులకు మే ల్గూర్పంగఁ బక్షీంద్రుఁ డా
దట నిన్ బోలఁ డటంచుఁ జూచెదను మద్భావంబునన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు తన అధిక వేగంతో, వజ్రంలా దృఢమైన కంఠంతో, భగవాన్ రాముని పాదయుగ సేవను బాగా చేస్తున్నాడు. ఆ శక్తి, సనాతన ధర్మాన్ని కాపాడేందుకు ప్రపంచానికి గొప్ప సేవ ఇవ్వడానికి ఆయన సిద్ధంగా ఉన్నాడు.
ప్రణవోపేతనమఃపదంబు మొద లాపైపై చతుర్థ్యంతప
డ్గుణవన్నామకవాయునందను లొగిన్ గూర్చన్ ద్రివేదర్తుసం
గణనన్ వర్ణము లొప్పు మంత్రమగుచున్ గన్పట్టు దానిన్ విచ
క్షణు లెల్లన్ జపియించి గోరెదరు నీకారుణ్య మో మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు ఓం అనే మంత్రముతో, ప్రణవమంత్రము భగవంతుని స్మరణతో తన శక్తిని అజరామరం చేయడం, పవిత్రతను సాధించడం ద్వారా భగవంతుని కృపతో మానవత్వాన్ని మేల్కొల్పేవాడు.
ఘనసేనాచరణోత్థితోరురజ మాకాశంబునన్ నిండఁ దూ
ర్యనినాదంబుల దిక్తటంబు లదరన్ రాజద్రథారూఢుఁడై
ధనురాద్యాయుధపాణియై సమరగోత్రం జేరుతజ్జంబుమా
లిని లీలన్ వధియించు నిన్నుఁ బొగడన్ లే రెవ్వరున్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు గగనంలో శక్తివంతమైన అనేక రాక్షసులను ధ్వంసం చేసి, వైభోగాన్ని స్థాపించాడని చెప్పబడుతోంది. అతని శక్తి, పరాక్రమం రాక్షసులను కొన్నిసార్లు భయపడినప్పుడు కూడా ప్రజలలో శాంతిని తీసుకొచ్చింది.
కరిసింహాదులు నీరుఁ ద్రావుటకునై కాసారమున్ జేరుచో
గరిమం బట్టి వధింపుచుండెడి మహోగ్రగ్రాహిణిన్ వజ్రబం
ధురదృప్యన్నఖకోటిచేత మదశార్దూలంబు లేడిం బలెన్
స్థిరశక్తిన్ విదళించి మించు నిను నర్థిం గొల్చెదన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు అత్యంత బలమైన యుద్ధంలో అఖిలప్రపంచంలో తన శక్తితో శత్రువులను నీరుగార్చడం, ఎప్పటికీ ధైర్యంతో సత్తాచాటడం ద్వారా వాటిని అభిమానం వహించాడు. అతని దీక్ష మరియు శక్తి శాశ్వతం.
మురజిద్బ్రహ్మముఁ దాఁకి సంగరములో ముక్కాఁకలం దీఱి ని
ర్జరసేనం బలుమాఱు లాలములఁ బాఱందోలి శార్దూలదు
ర్ధరతేజుం డగుమాల్యవంతు ననిలో లాంగూలవిక్షేపవి
స్ఫురణన్ వారిధి వైచి నాగభవనంబున్ జేర్చితౌ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు తన శక్తి వినియోగించి సముద్రాన్ని, ప్రపంచంలోని అన్ని కార్యాలను గెలిచాడు. అతను ఉన్నత శక్తి యొక్క అవతారం, దైవం యొక్క చిహ్నం, భక్తుల కోసం ఆశీర్వాదం.
ఖర్వాఖర్వచమూసమేతు లయి వేగన్ జిత్రసేనాదిగం
ధర్వు ల్ద్రోణనగంబుసన్నిధి నిను దాఁకంగ వారందఱిన్
గర్వం బొప్పఁగ వాలతాడనములన్ బాహాప్రహారంబులన్
బర్వంజేసి జయంబుఁ గొన్న నిను సంభావించెదన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు అత్యంత వేగం, శక్తి మరియు ధైర్యంతో ఎన్నో సేనలను పరాజయపరిచాడు. ఆయన వినయంతో పునరుద్ధరణ, సమాజంలో ధర్మాన్ని స్థాపించాడు. ప్రతి యుద్ధంలో విజయాలే అతని లక్ష్యం.
సమరములో నిశాచరులఁ జంపుతఱిన్ లయరుద్రుపోలికన్
గ్రమమున వేదము ల్చదువుకాలమునన్ బరమేష్ఠికైవడిన్
శమయుతు లైనభక్తులకు సంపద లిచ్చెడివేళ జానకీ
రమణునివైఖరిన్ జగతి రాజిలునిన్ను భజింతు మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు నిరంతరం తన శక్తితో నిశాచరులను, రాక్షసులను ధ్వంసం చేస్తూ, రామభక్తులకు వరం అందిస్తాడు. ఎటు చూసినా, ఆయన పరాక్రమం అజేయమైనది, ప్రజల ఆకాంక్షలు నెరవేరుస్తాయి.
ధైర్యముచేత మేరుగిరి దానముచేత ఘనాఘనంబు గాం
భీర్యముచేత వారినిధి భీషణతేజముచేత సూర్యుఁడున్
స్థైర్యముచేత భూమిసతి ధర్మముచేత జముండు నుజ్జ్వల
చ్ఛౌర్యముచేత సింహమును సామ్యము వత్తురు నీకు మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు ధైర్యం, బలం మరియు పట్టుదలతో మహత్తరమైన సాధనలను సాధించాడు. అదే విధంగా, అన్ని రకాల కష్టాలను ఎదుర్కొని, తన వంతు కర్తవ్యాన్ని నెరవేర్చాడు.
వాలము గల్గుమేరుగిరి వాక్కులఁ బల్కెడిమత్తదంతి యా
భీలను దాల్చుసింహము విచిత్రగతిక్ రణమాచరించుశా
ర్దూలము క్రోఁతిరూపు గొనురుద్రుఁ డితండని వేల్పు లెన్నఁగా
నాలములో వెలింగి దనుజావళిఁ ద్రుంచితి వీవు మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు తన శక్తితో రణంలో అత్యంత ధైర్యాన్ని ప్రదర్శించాడు, శత్రువులను జయించి దుర్మార్గాలను సమూలంగా కట్టడి చేశాడు.
నీకున్ మామకమంత్ర మిచ్చెదను దీనిన్ నిత్యమున్ బల్కుచోఁ
గాకుత్థ్సాన్వయుమంత్రరాజముగతిన్ గళ్యాణసంధాత యై
శోకంబు ల్దొలఁగించు స్వర్గ మిడునంచుం జెప్పి స్వప్నంబులో
నా కామంత్ర మొసంగునిన్ను మదిలోనం గొల్చెదన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు భక్తులందరికీ సద్గతికి మార్గదర్శనంగా ఉండేందుకు, ఆయన ఎప్పటికప్పుడు దయగలిగిన వారిని రక్షించే పవిత్ర మంత్రం అందిస్తాడు. ఆయన కృపతో, నిత్యం శాంతిని, బలాన్ని పొందడానికి శ్రద్ధతో అతనిని పూజించాలని చెప్తాడు.
కదళీభూరుహషండమండితవనిం గళ్యాణగేహంబులోఁ
ద్రిదశాధీశ్వరరత్నసంఘటితవేదిన్ నిల్చి సీతాధిపున్
హృదయాబ్జంబున నుంచి సంయమిచయం బెన్నంగఁ బూజించి త
త్పదభక్తిన్ దగునీకు మ్రొక్కెద ననుఁ బాలింపుమీ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు సీతాపురుషుని, రామరాజ్యాన్ని పరిరక్షించే దైవాన్ని ఉంచి, ఆయన సేవలో ఉన్నట్లు అనుభూతిని వ్యక్తం చేస్తాడు. రాముని పాదభక్తితో మనసు పరిశుద్ధం చేస్తూ, భక్తులకు ఆయన దయయుతమైన సేవలు అందిస్తాడు.
లీలానిర్మితమన్మథుండ వగువర్ణిశ్రేష్ఠు నిన్నెన్ను బో
కాలుంబిడ్డలు గేహముం గలిగి హేమాశన్ సమస్తావనీ
పాలవ్రాతము నాశ్రయించుజనులన్ బల్కింప నేమంచు నే
నాలోచింది వచించినాఁడ నిది నీ వాలింపుమీ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు, మాయావి శక్తుల మధ్య కూడా సత్యాన్ని శోధిస్తూ, తన భక్తులకు ఆదర్శంగా నిలబడతాడు. దైవ లీలలో అత్యంత శక్తివంతమైన విధంగా వివిధ విషయాలను అర్థం చేసుకుని, ప్రతిరోజూ ప్రజల జీవితాలను మారుస్తాడు.
మును దాక్షాయణి కైకొనెన్ బిదప జీమూతాత్మజన్ బెండ్లియా
డెను గంగాసతి దౌరతిం గలసెఁ గంఠేకాలుఁ డవ్వేల్పు కా
ముని నిర్జించుట దెట్టిదో తెలియ దామూఢాంగజున్ బ్రహ్మచ
ర్యనిరూఢిం దగునీవు గెల్చుట యథార్థంబౌఁ జుమీ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు తపస్సు, సాధనతో తన నైపుణ్యాన్ని పెంపొందించుకొని, వేదాన్ని ప్రేరేపించే మార్గాలను చేరుకుంటాడు. అతని కృషి, శాంతి మరియు భక్తి అనుసరించి జీవితం యొక్క ధర్మం, సమగ్రతను ప్రజలలో నింపుతాడు.
కావు నపుంసకుండవును గావు జడుండవు వృద్ధదేహివిం
గావు గదార్తు లెవ్వియును గల్గవు భామలలోన నుండి స
ర్వావసరంబులుం గనుచు నస్థలితం బగుబ్రహ్మచర్యసం
సేవన మెట్లు సల్పితి విచిత్రము నీచరితంబు మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు, అన్ని శక్తులను ప్రదర్శిస్తూ, అవధానం, భక్తి, మరియు శక్తితో జీవితం గడపడానికి ప్రతి విధంగా ఎంతో సహాయపడతాడు. ఆయన ఆధారంగా భక్తులు తమ ధర్మాన్ని సమర్థంగా నిర్వహించగలుగుతారు.
పలుక వసత్యవాక్యములు పావనమూర్తిని బ్రహ్మచర్యని
ర్దళితమనోభవుండవు నితాంతదయామతి వాశ్రితావనో
జ్వలఘనశక్తిశాలిని ప్రసన్నముఖాంబురుహుండ వైననిన్
దలఁచి నుతించినాఁడఁ బ్రమదంబునఁ గావుము నన్ను మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు ధర్మపథం యొక్క ప్రతీకగా, ప్రణాళిక ద్వారా తన భక్తులకు నిజమైన మార్గదర్శకత్వాన్ని అందిస్తాడు. అతని భక్తి, శక్తి, మరియు నిజాయితీతో, భవిష్యత్తు యొక్క నమ్మకాలు పునర్నిర్మిస్తాడు.
దండము చండముష్టిహతిదండితదానవచక్రవర్తికిన్
దండము వేదచోదితవిధానసమర్చితరామమూర్తికిన్
దండము భానుసూనుసముదంచితసైన్యచయాగ్రవర్తికిన్
దండము భర్జితాశ్రితజనప్రకరార్తికి నీకు మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు తన శక్తిని ప్రదర్శించి, దుష్టులపై సమర్ధంగా పోరాటం చేస్తాడు. ఆయన సమర్థతతో, ప్రపంచంలోని అనేక కష్టాలను చురుకుగా తొలగిస్తాడు.
అరినివహంబుచేతను గదార్తులచేతను లేమిచేతఁ ద
స్కరతతిచేతఁ బన్నగపిశాచగణంబులచేత దుర్జనో
త్కరములచేత నేఁటియధికారులచేతను గల్గుబాధలన్
గురుతుగఁ బాపి బ్రోవు మిదె కోరి భజించితి నిన్ను మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు తన భక్తులను రక్షించడంలో ఎటు పోతే ఎప్పటికప్పుడు దేవుని ఆదరణ పొందుతారు. ఆయన పరాక్రమంతో, భక్తులు ఏ గడియలోనూ బాధలతో విడిపోతారు.
జయజయ హేమకూటనిభసన్నిభదేహ నిశాటవాహినీ
చయఘనగంధవాహజవసత్వజితాంబుజబంధువాహ దు
ర్ణయయుతరావణాసురపురస్థగితోజ్జ్వలహవ్యవాహ ని
ర్భయభరితోహ రామపదభక్తిసమంచితగేహ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు తన శక్తితో సత్యాన్ని మరియు ధర్మాన్ని కాపాడేందుకు పోరాటం చేస్తాడు. అతని విజయం మరియు క్షేమం ప్రపంచంలోని అన్ని ప్రజల్ని ఆత్మీయంగా నింపుతుంది.
సీతాభర్తకు మన్మనీషితములన్ జిత్తంబులో జాలి సం
జాతం బయ్యెడురీతిఁ దెల్పుచుఁ దదాజ్ఞన్ ముందుగా బొంది కం
జాతస్పీతతదీయపాదయుగళీసద్భక్తియున్ ముక్తియున్
బ్రీతిన్ గూర్పఁగదయ్య నీశరణ మర్థిన్ బొందితిన్ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు, సీతా రాముల ఆశీర్వాదంతో, భక్తులకు పవిత్రమైన మార్గం చూపిస్తాడు. ఆయన సేవ, భక్తి, మరియు పయనంలో అనేక విషయాలను అవగతించి, భక్తులకు ఆత్మీయ విజయం సాధించడానికి మార్గం సుగమంగా చేస్తాడు.
హరిపాదాంబుజభక్తిసంయుతుఁడ దీప్యజ్జ్యోతిషామ్నాయవి
ద్గురుఁడన్ గొట్కిలపూడివంశభవుఁడన్ గోదండరామాఖ్యుఁడన్
విరతిజ్ఞానయుతుండ నన్నుఁ గరుణన్ వీక్షించి తాపత్రయ
స్ఫురణంబుల్ తొలఁగించి బ్రోవు మరుణాంభోజద్యుతీ మారుతీ!
భావం:
హనుమంతుడు హరిపాదభక్తితో తన మానసిక శక్తి, ధ్యానం మరియు జ్ఞానాన్ని పెంచుకుంటారు. ఆయన గురువు ఆశీర్వాదంతో భక్తులకు శాంతి, సద్గతి ప్రదర్శించి, కరుణతో వారిని తాపత్రయాల నుండి విముక్తి చేస్తాడు.