తెలుగుదనమువంటి తీయందనము లేదు
తెనుగు కవులవంటి ఘనులు లేరు
తెనుగు తల్లి సాధుజన కల్పవల్లిరా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
తెలుగుదనానికి అనిర్వచనీయమైన మాధుర్యం ఉందని, తెలుగు కవులవంటి గొప్పవారు మరెక్కడా లేరని చెబుతోంది. తెలుగుభాషను సాక్షాత్కార కల్పవల్లి, తెలుగుతల్లి ఎల్లప్పుడూ సాత్వికత్వానికి, సుగుణాలకు ప్రతీకగా నిలుస్తుంది.
కష్టపెట్టబోకు కన్నతల్లి మనస్సు
నష్టపెట్టబోకు నాన్నపనులు
తల్లిదండ్రులన్న దైవసన్నిభులురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
కన్నతల్లి మరియు నాన్న పనులను గౌరవించాలని, వాళ్ళ మనసుకు నొప్పివ్వకూడదని, ఎందుకంటే తల్లిదండ్రులే మనకు దేవతలాంటివారని చెప్తోంది.
దేశసేవకంటె దేవతార్చన లేదు
స్వార్థపరతకంటె చావులేదు
సానుభూతికంటె స్వర్గంబు లేదురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
దేశసేవను దేవతార్చన కంటే గొప్పదిగా భావించాలని, స్వార్థత కంటే మరణం మిన్న అని, సానుభూతి కలిగి ఉండటం స్వర్గాన్నంత పుణ్యమని చెప్తుంది.
అందమైన సూక్తి అరుణోదయంబట్లు
బాలమానసముల మేలుకొల్పు
సూక్తిలేని మాట శ్రుతిలేని పాటరా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
సూక్తి అనేది ఉదయమైన సూర్యకిరణాలవంటి వెలుగును మనసులో కలిగించేది అని, సుక్తి లేని మాటలు మరియు శ్రుతి లేని పాటలు వ్యర్థమని చెప్తుంది.
రక్తిలేనియాట రాత్రి నిద్దుర చేటు
భక్తిలేని పూజ పత్రి చేటు
నీతిలేని చదువు జీతాల చేటురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
భక్తి లేకుండా చేసే పూజ చెడుగా మారినట్లు, నైతికత లేకుండా చదువు కూడా వ్యర్థమని చెప్పి, విద్యకు విలువనిచ్చేలా మారాలని సూచిస్తోంది.
వినయ, మార్జవంబు, వీరత్వ, మనుకంప
దీక్ష, సత్యసూక్తి , దేశభక్తి
మండనమ్ములివ్వి మంచి విద్యార్థికి
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
వినయం, మార్జవం, వీరత్వం, సత్యసూక్తి, దేశభక్తి వంటి గుణాలు మంచి విద్యార్థి లక్షణాలని, వీటిని అభివృద్ధి చేయాలని ప్రోత్సహిస్తుంది.
మదము, దొంగతనము, మంకుబుద్ధి, అసూయ
విసుగు, పిరికితనము, విరగబాటు
సహజ గుణము లివ్వి చవట విద్యార్థికి
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మదం, అసూయ, పిరికితనం వంటి చెడు లక్షణాలు ఉన్న విద్యార్థులు చవటగా మిగలుతారని హెచ్చరిస్తోంది.
మొరటువానితోడ సరసమాడుట రోత
పిరికిపంద వెంట నరుగ రోత
నీతిలేని వాని నేస్తంబురోతరా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మూర్ఖము, పిరికితనం కలిగిన వ్యక్తులతో సంబంధాలు మంచివి కావని, నైతికత లేకుండా ఉన్న స్నేహాలను వ్యతిరేకిస్తుంది.
ఎద్దునెక్కె శివుడు, గ్రద్దనెక్కె విష్ణు
హంసనెక్కె బ్రహ్మ అందముగను
బద్దకంపు మొద్దు బల్లపై నెక్కెరా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
శివుడు ఎద్దున, విష్ణువు గ్రద్దపై, బ్రహ్మ హంసపై కూర్చున్నట్లు, బద్దకం కలిగినవారు మంచంపై కూర్చుని, అశ్రద్ధ చేయడం వ్యర్థమని చెబుతోంది.
బడికి నడువలేడు, పాఠాలు వినలేడు
చిన్న పద్యమప్ప జెప్పలేడు
రాజురాజు బిడ్డరా నేటి విద్యార్థి
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
విద్యార్థులలో ఉన్న నిర్లక్ష్యాన్ని వివరించి, బడిలో నడవకుండా, పాఠాలను వినకుండా ఉన్న విధానాన్ని వ్యతిరేకిస్తుంది.
పరమ సుందరంబు ఫలములు, సంసార
విషమహీజమునకు వెలయు రెండు
సాధుసంగమంబు, సత్కావ్యపఠనంబు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ఈ పద్యం "సాధుసంగమము" (మంచివారి స్నేహం) మరియు "సత్కావ్యపఠనం" (ఉత్తమ కవిత్వం చదవడం) మనసు మరియు జీవన మార్గంలో ఎంత మధురమైన ఫలితాలను ఇస్తాయో చెప్తుంది. ఇవి, మన కఠిన జీవనపథంలో వెలుగులు, మానసిక ప్రేరణలను అందిస్తాయి.
అతిథిజనుల వీడి అభ్యాగతుల వీడి
దేవతలకు నిడక తినెడివాని
చెప్పనగు ధరిత్ర జీవన్మృతుం డని
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
అతిథులను సాదరంగా ఆహ్వానించి గౌరవించని వ్యక్తి జీవితం అర్థరహితమని చెప్పే పద్యం. అతిథులను సత్కరించడం మన సంస్కృతి లో ముఖ్యమైన భాగం, దానిని విస్మరించవద్దని హెచ్చరిస్తుంది.
జనులకొరకు ధర్మశాలలు గట్టించి
బీదసాద నెంతొ యాదరించి
పేరుగన్న కర్మవీరుడే మృతజీవి
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ప్రజల కోసం ధర్మశాలలు ఏర్పాటు చేసి, బీదలను ఆదరిస్తూ సేవ చేసే వారే నిజమైన మహోన్నతులని చెబుతోంది. పేరుగన్న ఒక పెద్ద వ్యక్తి అయినా దాతృత్వం లేకపోతే అతని జీవితం అమూల్యమని అంటుంది.
హంసలందు బకము హాస్యాస్పదంబగు
మణుల గాజుపూస గణుతి గనదు
చదువురాని మొద్దు సభల రాణింపదు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
చదువు లేని అజ్ఞాని ఉన్నత వేదికలో సత్కారం పొందలేడు. ఆహంకారం ఉంటే బక్కపలుకుల వంటివాడు అవుతాడు, జ్ఞానం ఉన్నవారితో సరిపోలలేడు అని వివరిస్తుంది.
జవ్వనంబు గలిగి, సౌందర్యమును గల్లి,
కలిమి గలిగి, విద్య గనని జనులు
గంధరహిత కింశుక ప్రసూనంబులు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
యువకులు సౌందర్యం, సంపద కలిగి ఉండవచ్చు గానీ, విద్య లేని యవ్వనము నిరర్థకమని చెబుతోంది. సుగంధం లేని పువ్వుల వలె, కళలు లేకపోతే జీవితం వృథా అని చెబుతుంది.
బ్రతికినన్నినాళ్ళు ఫలము లిచ్చుట గాదు
చచ్చి కూడ చీల్చి యిచ్చు తనువు
త్యాగభావమునకు తరువులే గురువులు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
జీవితం ఉన్నంతకాలం పయనిస్తూ, చివరికి కూడా తనువు సమర్పించి మంచి ఫలితాలు ఇచ్చే చెట్లను త్యాగం లో గురువులుగా భావిస్తోంది. చెట్టు తన చివరికి కూడా మనకు సాయం చేస్తుంది. అలాంటి త్యాగం మనలో ఉండాలని సూచిస్తోంది.
జూలు చుట్టుకొన్న వాల మల్లార్పిన
కొండకొమ్ము మీద కూరుచున్న
కరుల గుండె లదర గర్జించునా నక్క
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
జూలుచుట్టుకున్న చెదను చూసి మేక గర్వంతో కొండపై వసిస్తూ, కానీ నక్కతో పోల్చి తన స్వభావానికి తగిన దూకుడులేకుండా ఉంటే దాని ఆత్మవిశ్వాసం పైగా వెళ్ళే అవకాశాలు ఉండవని చెబుతోంది.
తగిలినంత మేర దహియించుకొని పోవు
చెడ్డవాని చెలిమి చిచ్చువోలె
మంచి వాని మైత్రి మలయమారుత వీచి
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
చెడ్డ వ్యక్తి స్నేహం అగ్నికి నిప్పు వేసినట్లు, మరింత కష్టం కలిగిస్తుందని, మంచివారి స్నేహం మలయమారుతంలా శాంతిని ప్రసాదిస్తుంది అని తెలిపే పద్యం. మన జీవితం మనం ఎవరితో స్నేహం చేస్తామో దాని మీద ఆధారపడి ఉంటుంది.
అది పయోధి దోషమడుగున మణులిడి
తృణగణమ్ము తల ధరించుటనిన
మణుల విలువ పోదు తృణముల కది రాదు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
సముద్రంలో మణులెన్ని తళుక్కుమన్నా గడ్డి ముద్ద పక్కన వాటి విలువ పోదని, అలాగే విలువైన వారు ఎలాంటి పరిస్థితులలోనైనా తన విలువను నిలబెట్టుకోగలరని చెబుతోంది.
ఫణిని మట్టుబెట్టి బాలు గాపాడిన
ముంగి జంపె నొక్క మూర్ఖురాలు
మందమతులకెపుడు ముందుచూపుండదు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ఈ పద్యం తెలివితక్కువ వ్యక్తులు ముందుగానీ, అనంతంగా గానీ ప్రమాదాల గురించి ఆలోచించలేరని చెబుతోంది.
సాధు సంగమమున సామాన్యుడును గూడ
మంచి గుణములను గ్రహించుచుండు
పుష్పసౌరభంబు పొందదా దారంబు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
సత్సంగతి సాధారణ వ్యక్తికీ మంచి గుణాలను నేర్పగలదు. పుష్పం ద్వారా త్రాడు సౌరభాన్ని పొందినట్లుగా, మంచి గుణాలు కూడా మంచి వాతావరణంలో ఉంటే సులభంగా సాధ్యమవుతాయి అని చెబుతోంది.
అడవి గాల్చు వేళ నగ్నికి సాయమై
నట్టి గాలి దీపమార్పి వేయు
బీదపడిన వేళలేదురా స్నేహంబు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
అవసర సమయాలలో మాత్రమే స్నేహం నిజమైనది అవుతుంది. అడవిలో చలిలో వుండే నట్టి గాలి నగ్నుడికి ఉపకారం చేసినట్లు, కష్టకాలంలో మిత్రులు ఉన్నారా లేదా అనే విషయం తెలుస్తుంది.
మధుకరంబు వచ్చి మకరందమును ద్రావు
సరసిజంబు క్రింద తిరుగు కప్ప
కాంచలేరు జడులు కావ్య సౌందర్యంబు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
పువ్వు పట్ల తేనెటీగ ఆకర్షణ, అలా కవిత్వం పట్ల మనస్సు ప్రేరణ పొందడం అనేది ప్రకృతికి దగ్గరగా ఉన్నదని చెబుతుంది. అలా సౌందర్యాన్ని అర్థం చేసుకోగలిగితే అది నిజమైన అందాన్ని అనుభవించడమే అని సారాంశం.
విరుల జేరి హరుని శిరసు నెక్కిన చీమ
చందమామతోడ సరసమాడె
ఉత్తమాశ్రయమున నున్నతస్థితి గల్గు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
తక్కువ స్థాయిలో ఉన్నవారు కూడా ఉన్నతంగా ఎదగవచ్చు. చీమలు హరుని శిరస్సుపై ఉండగలిగినట్లుగా మంచి ఆశ్రయం ఉంటే సాధారణ వ్యక్తి కూడా ఉన్నత స్థితిలో నిలుస్తాడని చెబుతోంది.
నీట కుంజరమును నిలబెట్టు మొసలిని
బైట పిచ్చి కుక్క పరిభవించు
స్థానబలమఖండ శక్తి ప్రదమ్మురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
నీటిలో మొసలి పటిష్టమైనట్లు, కుక్క బయట పటిష్టం అవుతుంది. అదే విధంగా, మనసములో ఉన్న దృఢత లేదా పరిప్రేక్షిత స్థానం మన శక్తిని నిర్ణయిస్తుందని సారాంశం.
రావణుండు జనకరాట్పుత్రి గొనిపోవ
సింధువునకు గలిగె బంధనమ్ము
ఖలుని తప్పుచెంత గలవారలకు ముప్పు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
రావణుడు సీతను హరిస్తే సముద్రంలోనే బంధనాలు ఏర్పడ్డాయి. అలాగే దుర్మార్గుల దగ్గర ఉంటే వాళ్ళ చేత చాలా ప్రమాదాలు వస్తాయని చెబుతోంది.
మద్యమునకు భ్రాంతి, మార్తాండునకు కాంతి,
క్షితికి క్షాంతి మందమతికి క్లాంతి,
సజ్జనులకు శాంతి సహజధర్మంబులు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ప్రకృతి సహజధర్మాన్ని అందిస్తుంది; ఉదాహరణకు, మద్యం మత్తు, సూర్యుని కాంతి, భూమికి స్థితి, మరియు మంచివారికి శాంతి సహజంగా లభిస్తాయి. ఇవి సహజంగా ఉండే గుణాలని చెబుతోంది.
కొంపగాలు వేళ, గునపంబు చేబూని
బావి త్రవ్వ నేమి ఫలము గలుగు
ముందుచూపు లేని మూర్ఖుండు చెడిపోవు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ముందుగానే ప్రణాళిక చేయక, కష్టకాలంలో పిక్కలతో బావి త్రవ్వడం లాభం కాదు. ముందుచూపు లేని వ్యక్తి అంతిమంగా సమస్యలను ఎదుర్కోవాల్సి వస్తుంది అని హెచ్చరిస్తోంది.
ప్రాతదైన మాత్ర ప్రతిది సాధువుగాదు
క్రొత్తదనుచు విసరికొట్టరాదు
అరసి మంచిచెడ్డ సరసుండు గ్రహియించు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
పాతదంటూ ఏది మంచి కాకపోవచ్చు, కొత్తదంటూ ఏదీ వృథా కాదు. మనం మన జ్ఞానంతో మంచి చెడ్డను గ్రహించగలిగే స్థితిలో ఉండాలని సూచిస్తోంది.
పాలకడలిలోన ప్రభవించు మాత్రాన
హాలహలము మధురమగుట గలదె
కులము ననుసరించి గుణములు రావురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
సముద్రంలో పాలు ఉంటాయి కానీ హాలాహలం కూడా ఉంటుంది. కులం, కుటుంబం వల్ల గుణాలు రావు. వ్యక్తి తన కృషి, శీలం వల్ల మాత్రమే గొప్పతనాన్ని పొందుతాడని చెబుతుంది.
రాజహంస వికచ రాజీవవని చేర
కాకి గూడు, గ్రద్ద కాడు చేరు
ఎట్టి గుణమువారి కట్టి యాశ్రయమబ్బు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మనిషి ఉన్నతమైన ప్రదేశాలలో ఉన్నా లేదా తక్కువ స్థాయిలో ఉన్నా, అతని గుణాలే అతన్ని గుర్తించే గుణములు. సరైన వ్యక్తులు సరైన వాతావరణంలో ఉంటేనే నిజమైన విలువను కలిగి ఉంటారు. కాకి ఎంత ఉన్నత ప్రదేశంలో ఉన్నా హంస వంటి గొప్పతనం అందుకోలేదని ఈ పద్యం చెప్పడం ద్వారా మన సన్నిధిలో ఉన్న వ్యక్తుల గుణాలను అంచనా వేయాలనే సందేశాన్ని అందిస్తుంది.
కోకిలమ్మ చేసికొన్న పుణ్యంబేమి
కాకి చేసుకొన్న కర్మమేమి
మధురభాషణమున మర్యాద ప్రాప్తించు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
కోకిలకు మధురభాషణం సహజ గుణం, అందుకే కోకిల మధురతకు గుర్తింపు పొందుతుంది. అదే విధంగా, మనం మంచిగా మాట్లాడితే, మన గౌరవం పెరుగుతుంది. మంచి మాటలు మనిషికి మర్యాదను, గౌరవాన్ని తీసుకురావడంలో సహాయపడతాయి.
కాకికోకిలమ్మలేక వర్ణమ్ములే
సుంత తెలియదయ్యె నంతరంబు
గుట్టు బైటపడియె గొంతెత్తినంతనే
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
శరీరంలో ఎలాంటి తేడా లేకపోయినా, గానం పరంగా కాకికి, కోకిలకీ తేడా ఉంటుంది. కవిత్వం ప్రకారం, ఒకరికి ఉన్న ప్రత్యేకతను చూసి అనుసరించాలి కానీ ఎవరినీ అనుకరించడానికి ప్రయత్నించకూడదు అని చెబుతోంది.
పైడి గద్దెమీద పట్టంబు కట్టిన
సిగ్గులేని కోతి మొగ్గలేసె
అల్పమతికి పదవి హస్యాస్పదంబురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
కోతి పట్టం కట్టుకుంటే అది హాస్యాస్పదంగా ఉంటుంది. అదే విధంగా, అర్హత లేకుండా ఉన్నతమైన స్థానాన్ని పొందిన వారు కూడా ఇలానే హాస్యాస్పదంగా ఉంటారు. ఇది అర్థం లేకుండా పదవిని పొందిన వారు అవమానంగా ఉంటారని తెలియజేస్తుంది.
కొలిమినిడిన, సాగగొట్టిన నరికిన
కంచన మ్మొకింత కష్టపడదు
కుందనంబు కుందు గురిగింజతో తూయ
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
బంగారాన్ని శుద్ధి చేసేందుకు వేడి చేస్తారు. అలాగే మనిషిని నిజమైన రత్నంగా మార్చేందుకు కష్టాలు అవసరం. నిజమైన విలువను పొందాలంటే నిరంతర శ్రమ అవసరమని ఈ పద్యం వివరిస్తుంది.
మూడు దశలు విత్తమునకు _ దానమ్ము, భో
గమ్ము మరియు నాశనమ్మనంగ
మొదటి రెండు లేమి మూడవ దశ వచ్చు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ధనం సంపాదనలో మూడు దశలు ఉన్నాయి: ధనం పొంగు, ఉపయోగించడం, మరియు నాశనం. ముందు రెండు దశల్లో ధనాన్ని వృథా చేయకుండా ఉపయోగించుకుంటే, చివరికి అది మనకు లాభంగా ఉంటుంది.
పెట్టెనిండ కూడబెట్టిన సిరులకు
తగిన రక్షణమ్ము త్యాగ గుణము
అలుగు పారి చెరువు జలముల కాపాడు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
సంపద ఎంతైనా రక్షణతో ఉండాలి. చెరువులోని నీటిని సంరక్షించడం, అలా సంపదను సంరక్షించడం మన కర్తవ్యమని, ధనాన్ని మంచి పనులకు ఉపయోగించాలి అని చెబుతుంది.
ముందువెనుక గనుము, తొందరపడకుము
ఆపదలకు మౌఢ్యమాస్పదమ్బు
అరసి చేయువాని వరియించు సంపదల్
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
సమర్ధత లేకుండా ఏ పనిని ఆచరించవద్దు. నిపుణుల సూచనలను అనుసరించడం వల్ల మనం ఆపదల నుండి రక్షించబడతాం. నిర్లక్ష్యం అనేది ఆపదకు కారణం అవుతుంది అని ఈ పద్యం స్పష్టం చేస్తుంది.
అరుగుకొలది సురభియగును చందనయష్టి
తరుగుకొలది రసము గురియు చెరకు
ఘనులు ప్రకృతి విడరు కష్టాలలో గూడ
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మందార, చందనం మరియు చెరకు తమ సహనాన్ని కోల్పోకుండా మనకు రుచికరమైన ఫలితాలను అందిస్తాయి. అలాగే, మంచి వ్యక్తులు కూడా కష్టాలలో ఉండి సహనం ప్రదర్శిస్తారు.
ఇనుడు వెలుగునిచ్చు ఘనుడు వర్షమునిచ్చు
గాలి వీచు చెట్లు పూలుపూచు
సాధుపుంగవులకు సహజలక్షణమిది
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మంచివారు తమ సహజ లక్షణాలను ప్రపంచానికి ఉపయోగపడే విధంగా ప్రదర్శిస్తారు. ఉదాహరణకు, వాన నీటిని అందిస్తుంది, గాలి చల్లదనం అందిస్తుంది, చెట్లు పువ్వులు పూస్తాయి. అలాగే సత్పాత్రులు సమాజానికి ఉపయుక్తంగా ఉంటారు.
చిన్ననాటి చెలిమిచే నారికేళంబు
మధురజలము లొసగు మానవులకు
నరులమేలు ఘనుల మరువరు బ్రతుకెల్ల
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
చిన్ననాటి స్నేహితుల మధ్య నారికేళం (కొబ్బరికాయ) లాగా శాశ్వతమైన మరియు మధురమైన అనుబంధం ఉంటుంది. చిన్ననాటి స్నేహం జీవితంలో ఎప్పటికీ గుర్తుండే విలువైన అనుభూతి అని ఈ పద్యం చెబుతోంది.
మదము గురియుచున్న మత్తేభములపైన
సింహశిశువు దుమికి చీల్చివైచు
వరపరాక్రములకు వయసుతో పనిలేదు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ఒక చిన్న సింహపు పిల్ల కూడా పెద్ద ఏనుగుని ఎదుర్కొనే ధైర్యాన్ని కలిగి ఉంటుంది. అలా వయస్సు, పరిమాణం కంటే ఒక మనిషిలోని ధైర్యమే అతన్ని గొప్పతనం చాటుతుంది.
హస్తిరాజ మెంత హరికిశోరం బెంత
గహనమెంత అగ్ని కణమదెంత
దేహయష్టి కాదు తెజస్సు ముఖ్యంబు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
పెద్ద ఏనుగు లేదా గహనమైన అగ్ని కణం అంటే ఎంతటి శక్తి ఉంది కానీ, అసలు గొప్పతనం మనస్సులోని ధైర్యం, తెజస్సులో ఉంటుంది. ఇది శరీరం కన్నా ధైర్యాన్ని, స్ఫూర్తిని ప్రాముఖ్యతనిచ్చేలా వివరిస్తుంది.
వీడు పరులవాడు వాడు నావాడని
అల్పబుద్ధి తలచు నాత్మయందు
సాధుపుంగవులకు జగమే కుటుంబంబు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
పరులు, స్నేహితులు అనే తేడా లేకుండా, సజ్జనులు సమస్త ప్రపంచాన్ని కుటుంబంగా భావిస్తారు. అలా చూడటం ఒక ఆత్మీయ భావనకు, సత్పాత్రులకు సంబంధించిన లక్షణమని ఈ పద్యం వివరిస్తుంది.
నరుడు మెచ్చెనేని నారాయణుడు మెచ్చు
దీనులందు దేవదేవుడుండు
మానవార్చనంబె మాధవార్చనమురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
నిజమైన భగవద్భక్తి అంటే మానవసేవ. మానవులు చేసే ఆరాధనే మాధవుని ఆరాధనతో సమానమని చెప్పడం ద్వారా మానవుల పట్ల ప్రేమను, సహకారాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది.
క్రౌంచపక్షి బాధ గన్న వాల్మీకిలో
కరుణరసము పొంగి పొరలిపోయె
రసము పొంగి పొంగి రామాయణంబయ్యె
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
వాల్మీకి ఒక పక్షి బాధను చూసి రసముల మాధుర్యంతో రామాయణాన్ని రచించాడు. కవిత్వానికి అర్థం, విలువను ఈ భావన సూచిస్తుంది.
బాదరాయణుండు భారతమ్మునుజెప్ప
గంటమూని వ్రాసె గజముఖుండు
ఘనతగన్న కవికి గట్టి వ్రాయసకాడు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
బాదరాయణుడు భారతమును వ్రాసినపుడు గజముఖుడు (గణపతి) గొప్పతనాన్ని అర్థం చేసుకున్నాడు. కవికి గౌరవం, అతని ఘనత గురించి సూచిస్తూ, రాసిన పద్యం గొప్పతనాన్ని వివరించడం ద్వారా కవులను మరింత గౌరవిస్తుంది.
గౌతమీ తరంగణీ తరంగములకు
తెలుగు భంగిమములు తెలిపినాడు
ఆంధ్రకవులకెల్ల అన్నయ్య నన్నయ్య
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
నన్నయ్య ఆంధ్రకవులకెల్లా అన్నయ్యగా భావించబడతారు. ఆయన తెలుగులో రామాయణం రచించి తెలుగుభాషకు అమూల్యమైన కవిత్వాన్ని అందించాడు.
హోమవేది ముందు సోమయాజియెగాని
చేయి దిరిగినట్టి శిలిపి యతడు
తిక్కనార్యు పల్కు తియ్యదేనెలు చిల్కు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
తిక్కన తెలుగు సాహిత్యంలో అద్భుతమైన శిల్పిని పోలి కవితా భాషను అద్భుతంగా చాటించాడు. అతని తియ్యటి పదాలు తెలుగుభాషలో చిలుక మాదిరిగా ఉంటాయని చెప్పడం ద్వారా ఆరాధన అర్పిస్తుంది.
స్నిగ్ధ కావ్యరసము సీసాలలో నింపి
రసిక శేఖరులకు నొసగినాడు
సిద్ధహస్తుడోయి శ్రీనాథకవిరాజు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
శ్రీనాథుడు అనేక కావ్యాల ద్వారా రసికులకు మధుర కవితా రసాన్ని అందించాడు. అతను సిద్ధహస్తుడు అనే పేరు పొందడం ద్వారా తెలుగు సాహిత్యంలో మహా కవి అవతారంగా నిలిచాడు.
భాగవతము వ్రాసె బమ్మెర పోతన్న
సహజపాండితీ విశారదుండు
పలుకుపలుకులోన నొలికెరా ముత్యాలు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
భాగవత రచయిత, పద్యం ద్వారా తన పాండిత్యాన్ని చూపిస్తూ, సాహిత్యంలో తన ముత్యాలను ప్రసరింపజేసిన వ్యక్తిగా వర్ణించబడుతున్నారు. కలం, హలం సమానంగా అలవోకగా పరిగణించి వ్యవసాయం, సాహిత్యం రెండింటినీ ప్రేమించిన వ్యక్తి.
కలము చేతపట్టి కావ్యమ్ము రచింయిచె
హలము చేతబట్టి పొలము దున్నె
కలము హలములందు ఘనుండురా పోతన్న
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ఈ పద్యం ద్వారా కలం (రచన, సాహిత్యం) మరియు హలం (వ్యవసాయం) అనే రెండు రంగాలలోను ప్రతిభావంతుడైన బమ్మెర పోతన్నను వర్ణిస్తున్నారు. పోతన్న కేవలం కవే కాక, ఒక సాధారణ రైతుగా కష్టాన్ని ప్రేమించి, రైతుల కష్టాన్ని అర్థం చేసుకున్న వాడని చెబుతున్నారు.
ఖడ్గమూని శతృకంఠాలు ఖండించె
గంట' మూని వ్రాసె కావ్యములను
తెలుగుసవ్యసాచి మన కృష్ణరాయుడు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ఈ పద్యం ద్వారా కృష్ణదేవరాయల వైభవం, సాహిత్యలోకంలో ఆయన స్థానం గురించి చెబుతున్నారు. శతృవులను ఖడ్గంతో గెలిపించి, సాహిత్యములో గొప్ప కవిత్వాలను రచించి, తెలుగు సాహిత్యాన్ని తన అష్టదిగ్గజాల సన్నిధిలో ప్రోత్సహించిన వాడని పేర్కొంటున్నారు.
అష్టదిగ్గజముల నాస్థానమున నిల్పి
రాజ్యమేలె కృష్ణరాయ విభుడు
తుంగభద్ర నాడు పొంగులెత్తినదిరా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
పాండురంగుని గొప్పదనాన్ని ప్రదర్శిస్తూ, ఆయన వాగ్విజృంభణలోని తియ్యదనాన్ని పొగడుతున్నారు.
పల్లె పైరుగాలి పరిరంభణమ్ములు
స్నిగ్ధమధుర వాగ్విజృంభణములు
పాండురంగ విజయు పదగుంభనమ్ము
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
రామలింగ, రామకృష్ణ అనే వృత్తాంతాన్ని జ్ఞాపకం చేస్తూ, స్నేహంలో వున్న సాత్వికతను, స్నేహం ఎల్లప్పుడూ ఏకత్వంలో ఉండాలని చెబుతున్నారు.
రామలింగడంచు రామకృష్ణుం డంచు
జుట్టు జుట్టు పట్టి కొట్టుకొనిరి
లింగ కృష్ణులందు లేదురా భేదంబు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
రామలింగడంచు రామకృష్ణుం డంచు” అనే పేర్లతో ఒకే లక్ష్యం కలిగిన వ్యక్తులు చిన్న తేడాలతో పరస్పరం తగువులు పెట్టుకుంటున్నారు. రామలింగుడు మరియు రామకృష్ణుడు పోలి ఉన్నప్పటికీ వారు తగులు పెడుతున్నారు, ఇది చూపిస్తుంది, చిన్న విషయాల వల్ల పెద్ద సమస్యలు ఏర్పడతాయనే సందేశాన్ని ఇస్తుంది.
ఐనవారినెల్ల అవహేళనము చేసి
కానివారితోడ కలియరాదు
కాకి, కేకులందు కలిసి కష్టములందె
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మానవ సంబంధాలలో అవహేళనల వల్ల గౌరవం లేని వ్యక్తి శాంతిగా జీవించలేడు. ఈ మధ్య ఈ కృషి వారు బాగా జాగ్రత్తగా ఉంటే, అలా మిత్రుల రూపంలో నిజమైన బంధం కడుపులో ఉంచలేరు.
పొంచి, బుజ్జగించి, పొగడి టక్కరిమూక
మంచివారి మోసగించుచుండు
కాకి జున్ను ముక్క కాజేసెరా నక్క
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
పాపం మరియు మోసగాటికలను దృష్టిలో పెట్టుకొని, అందరికీ ఉపయోగపడే ఒక సూక్ష్మమైన సూత్రాన్ని ఇస్తుంది. కాకి జున్ను దొంగిలించబడిన కథను ఉపయోగించి, మనం నిజాయితీగా ఉండాలని, మోసపోకుండా వుండాలనే పాఠాన్ని నేర్పిస్తుంది.
సాటివానితోడ జగడమాడగరాదు
తీరువులకు పరుల జేరరాదు
కొంటెకోతి గడ్డకొట్టె పిల్లుల నోట
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మనం అనవసరమైన వాదనలకు, తగువులకి లోనవ్వకూడదని చెబుతుంది. మన సమాజంలో మన చుట్టూ ఉన్న పిచ్చి వ్యక్తులతో గొడవలు పెట్టడం అనవసరమని వివరిస్తుంది. కోతి శరీరభరితమైన కోణంలో ఒక దుర్మార్గమైన అలవాట్లను ఎంచుకోవడం ద్వారా కష్టాల కీడు పొందుతుంది.
ఆశపోతువాని కానంద మది కల్ల
ఆపదలకు లోభమాకరమ్ము
పసిడి కంకణమ్ము బ్రాహ్మణు వంచించె
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ధనసంపద మరియు అత్యధిక ఆశలు మానవుడి జీవితంలో ఎలాంటి నష్టం కలిగిస్తాయో వివరించబడింది. బ్రాహ్మణుడు ధనాన్ని ప్రాప్యంగా తీసుకోవడానికి వంచించబడిన దృశ్యం ద్వారా ధనం మనం ఎప్పటికప్పుడు పసిగట్టుకోవాలి అన్న పాఠం చెప్పబడింది.
బావి నీటిలోన ప్రతిబింబమును చూపి
సింహమును శశంబు సంహరించె
తగు నుపాయమున్న తప్పు నపాయంబు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
నమ్మకానికి తోడు చాతుర్యాన్ని చెప్పబడింది. బుద్ధితో సమస్యలను పరిష్కరించడం, బలంతో కాదు. ఒక సరళమైన మానవ బుద్ధి ఏకాగ్రతతో ఆపదలను ఎగరేసిపోసగలదు అని తెలియజేస్తుంది.
రత్నమాల పుట్ట రంధ్రాన పడవైచి
కాకి త్రాచుపాము గర్వ మడచె
పరుల నిట్లు యుక్తిపరులు సాధింతురు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ఒక జంతువును గర్వంగా నిలబెట్టుకొని నమ్మించడానికి అంతే తెలివి ఉండాలని సూచన. నక్క, జున్నుతో కూడి మొక్కను గర్వంగా నిలబెట్టుతుంది. ఈ కవితలో మనం కూడా గర్వాన్ని జయించగలుగుతామని చెప్పబడింది.
మదగజమ్ము వీడి, మనుజుని పోనాడి,
నక్క చచ్చె వింటినారి కొరికి
హాని సంభవించు నతిసంచయేచ్చచే
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మనం అనవసరమైన పిచ్చి పనులకు, అనర్థకమైన నిర్ణయాలకు పోవడం ఎట్లా మనకు హానికరమో అన్న విషయం. జ్ఞానం లేని స్థితిలో చేసే పనులు మనకు నష్టం తెస్తాయి. ముసలిమైన వ్యక్తి, జాగ్రత్తలు తీసుకోవడం, జ్ఞానం ప్రేరేపించకపోతే అతని జీవితంలో కష్టాలు తప్ప వేరే దానిని పొందడు.
తనకు తగని పిచ్చి పనులకు పోనేల
అడుసు త్రొక్కి కాలు కడుగుటేల
కోతి మేకు పీకి కోల్పోయె ప్రాణాలు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
కోతి గూడ్ల దారి ఎంచుకోవడం, లేదా తన శక్తిని అనవసరమైన మార్గంలో పెట్టుకోవడం, ఆ కొంత వివేకంతో తన ప్రాణాలను కోల్పోవడం అన్నది మానవునికి తెలియజేస్తుంది. అనవసరమైన పని, కేవలం అంగీకరించటం లేదా అలవాట్లకు అనుగుణంగా తయారవడం మానవులకు అతి ప్రమాదకరం.
కష్టసాధ్యమైన కార్యమ్ము నెరవేర్ప
నైకమత్యమే మహాబలమ్ము
పావురములు వలను పైకెత్తుకొని పోవె
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
పావురాల అనేది ఐక్యత, సంఘటన, లేదా సహకారాన్ని ప్రస్తావించడంలో చాలా ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తుంది. పావురాలు తన శక్తితో దివ్యమైన సాధనాన్ని విజయవంతంగా సాధిస్తాయి. సొంతంగా ప్రయత్నం చేసే కష్టం నుండి, ఇతరులను ప్రేరేపించి కలసి చేసే పని మహా శక్తిగా మారుతుంది.
కందుకూరి' 'పానుగంటి' కొమర్రాజు'
చిలకమర్తి' 'గిడుగు' 'చెళ్ళపిళ్ళ'
తెలుగు దిగ్గజములు 'చిలుకూరి' 'వేదము'
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ప్రసిద్ధ తెలుగు రచయితలు మరియు వీర కవుల పేర్లు ప్రస్తావించబడ్డాయి. కందుకూరి వీరేశలింగం, పానుగంటి, కొమరాజు, చిలకమర్తి, గిడుగు, చెళ్ళపిళ్ళ వంటి ప్రఖ్యాతుల రచయితలు తెలుగుభాషను సమాజంలో ప్రవృత్తి చేస్తారు. వారు తమ రచనల ద్వారా తెలుగు సంస్కృతి, మౌలిక విలువలు, నైతికత, మరియు దేశభక్తిని ప్రతిబింబింపజేస్తారు.
కలిమి గలుగ నేస్తకాండ్రు వేలకు వేలు
కలిమి లేక చెలిమికాండ్రు లేరు
లేమివేళ మిత్రులే ప్రాణమిత్రులు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
కలిమి (స్నేహం) యొక్క ప్రాముఖ్యతను వివరించడం జరిగింది. కలిమి లేకుండా జీవితంలో సరైన మిత్రులు ఉండకపోవడం. మిత్రులే మన జీవితంలో నిజమైన ప్రాణమిత్రులు అని చెప్పడం జరిగింది.
భారతం బనంగ పంచమ వేదంబు
దాతయనగ తొమ్మిదవ గజంబు
ధరణి నల్లుడన్న దశమ గ్రహంబురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
భారతదేశం మరియు పంచమ వేదం (అంతర్జాతీయమైన ప్రాముఖ్యత ఉన్న వేదం) గురించి చెప్పబడింది. పంచమ వేదం సమాజంలో ఆధునిక జ్ఞానాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది. "దాతయనగ తొమ్మిదవ గజంబు" అన్న పదాలు భారతదేశం యొక్క ఔచిత్యం మరియు గొప్పతనాన్ని తెలియజేస్తాయి.
ఆటలాడబోకు మల్లరి జట్టుతో
వేటలాడ ఓకు వెర్రి ప్రజల
మాటలాడబోకు మర్యాద విడనాడి
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మల్లరి జట్టు' (ఎక్కువ మందితో కూడిన సమూహం) మరియు 'వేరి ప్రజలు' అనే మాటలు, మనం ఏదైనా పని లేదా ఆత్మీయ సంబంధం కలిగినప్పుడు, దానిని సాదుగా జరపాలని సూచిస్తుంది. 'మాటలాడబోకు మర్యాద విడనాడి' అంటే, మనిషి ఒక విధంగా ఉండాలి - సంస్కారం, మర్యాదతో మరియు మాట్లాడే తీరు కూడా నిజాయితీగా ఉండాలి.
వెతకి వెతకి వారి వీరి కావ్యాలలో
గతికి గతికి కడుపు కక్కురితికి
అతుకులతుకు కుకవి బ్రతుకేమి బ్రతుకురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
పండితులు మరియు కవుల రచనలను గౌరవిస్తూ, వాటి ద్వారా మనం తప్పు పనుల నుంచి, కొంతమంది పాఠాలు నేర్చుకోవాలని చెప్పుతుంది. "కడుపు కక్కురితికి" అనే పదాలతో, అనవసరమైన పనులు, నిర్దిష్టమైన లక్ష్యం లేకుండా చేసిన వ్యర్థం ప్రదర్శించబడింది.
కలము పట్టగానె కవిశేఖరుడు గాడు
గద్దె నెక్కగానె పెద్ద గాడు
శాటి గట్టగానె సన్యాసిగాడురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
గొప్ప కవిని, సమాజంలో ఉన్న గొప్ప వ్యక్తులను చెప్పబడి ఉన్నారు. "కవిశేఖరుడు" అనే పదం గొప్ప కవిని, "పెద్ద గాడు" అనడం వాడి గొప్పతనాన్ని సూచిస్తుంది. వారి ద్వారా సృష్టించబడిన కలం మరియు ఆధ్యాత్మికత గురించి చెప్పడం జరిగింది.
కట్టుకొన్న సతిని నట్టేటిలో ముంచి
కన్నవారి నోట గడ్డకొట్టి
సభలకెక్కు వాడు చచ్చు పెద్దమ్మరా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ఒక వ్యక్తి చేసిన మంచి పనులు మరియు మార్గం గురించి మాట్లాడుతుంది. "కట్టుకొన్న సతిని" అంటే తన సత్కార్యాలను ఎప్పటికీ నిలబెట్టుకోవడం, మరియు "నట్టేటిలో ముంచి" అంటే వాటిని గాలిలో ముక్కలుగా విడిపోవడం.
బోసితాత శాంతి, బోసు వీరుని క్రాంతి
త్యాగధనుల శోణిత స్రవంతి
భరతమాత దాస్యబంధాలు బాపెరా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ధర్మం మరియు సమాజంలో శాంతి గురించి మాట్లాడబడింది. "భారతమాత దాస్యబంధాలు బాపెరా" అంటే భారత దేశం యొక్క స్వాతంత్ర్యాన్ని గౌరవిస్తూ, దాస్య బంధం నుండి బయటపడాలని, దేశంలో క్రాంతి తీసుకురావాలని సూచన ఇవ్వడం జరిగింది.
నదులయందు గంగ, ననలందు సంపెంగ
సతుల సీత, గ్రంథతతుల గీత,
కవులయందు గొప్ప కాళిదాసుండురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
"గంగ" మరియు "సంపెంగ" (సంస్కృత వాద్యం లేదా శుభం) అనే పదాలు వాడుతూ, ముఖ్యమైన సాంప్రదాయాలు మరియు వాటి ప్రాముఖ్యతను సూచిస్తుంది. "కవులయందు గొప్ప కాళిదాసుండురా" అంటే గొప్ప కవులలో కాళిదాసుని కీర్తి గురించి చెప్పడం.
ధనము గలుగుచోట ధర్మంబు కనరాదు
ధర్మమున్న చోట ధనము లేదు
ధనము ధర్మమున్న మనుజుండె ఘనుడురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ధనంతో పాటు ధర్మాన్ని కూడా పాటించడం గురించి చెప్పబడింది. "ధర్మమున్న చోట ధనము లేదు" అన్నది ధర్మం లేదా నైతికత దోపిడీ, అపరాధం లేకుండా ఉండటం. ధనంగా ఉన్న వ్యక్తి అయినా, అతని జీవితం ధర్మంతో కూడుకున్నదే శక్తివంతమైనది.
ధనము గలిగి దానధర్మాలు చేయని
నరుడు ధరనకెంతొ బరువు చేటు
సాగరములు గావు, శైలంబులును గావు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ధనాన్ని సంపాదించి, దానధర్మాలు చేయని వ్యక్తి గురించి మాట్లాడుతుంది. "ధరణకెంతొ బరువు చేటు" అన్నది జవాబు, నైతికత లేకుండా సంపాదించిన ధనాన్ని దాచుకోవడం ఒత్తిడిని కలిగిస్తుంది.
ప్రాకి ప్రాకి చీమ బహుయోజనములేగు
ఎగురకున్న గ్రద్ద యెచటికేగు?
సాధనమున కార్యసాఫల్య మొనగూడు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
జీవన ధోరణి మరియు పనుల ప్రాముఖ్యతను చూపుతుంది. "ప్రాకి ప్రాకి చీమ" అన్నది చిన్న, పెద్ద లక్ష్యాలకు సంభావ్యం చూపించే విధానం. చీమ కూడా తన పనిని ఎంతో సాధనతో పూర్తి చేస్తుంది.
మంచిచెడ్డ లేదు, మర్యాద కనరాదు,
దేవులాట కడుపు తిండికొరకు,
పశువు, పురుష పశువు ప్రాణబంధువులుగా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మనుషుల మధ్య మంచి సంబంధాలను సూచిస్తుంది. "మర్యాద కనరాదు" అంటే మనిషి తన జీవితంలో మర్యాదను పాటించాలని చెప్పడం. మనిషి, పశువుల మధ్య భేదం లేకుండా ప్రేమతో ఉండాలి.
విశ్వమందు గలుగు విషరాజములయందు
అతిభయంకరంబు హాలహలము
ఘోరమంతకంటె క్రూరుని చిత్తమ్ము
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
విషరాజముల (విషాదం లేదా ఆవిష్కరణ) గురించి చెప్పబడింది. మనం సంతోషంగా జీవించాలని, అయితే అన్యాయాలు, దుర్మార్గం మన జీవితంలో ప్రబలకుండా ఉండాలి.
మెదడు పాడుచేయు, మేనెల్ల చెడగొట్టు,
కీర్తి నపహరించు, నార్తి పెంచు,
క్రూరజనుల మైత్రి కుష్ఠురోగమ్మురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మనస్సు, మాటలు మరియు పనులలో చెడుగా ఉండటం, ఇతరులను బాధించడం, కీచికారం, దుష్టత మొదలైనవి మన సమాజంలో ఎంత పెద్ద హాని తీసుకురావచ్చో తెలియజేస్తుంది. మన కీచి ప్రవర్తన మన పేరును కూడా నాశనం చేస్తుంది. కీచి పనులతో సంబంధం కలిగిన వ్యక్తులతో మైత్రి పెట్టడం సమాజానికి హానికరంగా ఉంటుంది.
తక్షకునకు విషము దంష్ట్రాగ్రమున నుండు
మక్షికమున కుండు మస్తకమున
నీచునకు విషంబు నిలువెల్ల నుండురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
విషపూరితమైన, అహంకారమైన వ్యక్తులను సూచిస్తుంది. వారు తన వల్ల ఇతరులకు నష్టం కలిగించే వారికి సమానం. విషం మరియు దుమ్ము వంటి దుష్టతలకు, వారి ఆలోచనలకు హాని తీసుకురావడం వంటి ప్రక్రియలు వాస్తవంగా జరుగుతాయి.
సత్ప్రవర్తనంబు, సౌఖ్యంబు, మర్యాద,
మంచివారి పొందు మనకు నిచ్చు
కలుషమతుల పొందు కలహాలు గొనితెచ్చు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మంచి ప్రవర్తన, సౌఖ్యం మరియు మర్యాద జీవితం లో ముఖ్యమైన అంశాలు. మనం మంచి ప్రవర్తనతో జీవించి, మనది మంచి పేరు తెచ్చుకుంటే, అది సమాజంలో మన్ననలు పొందుతాం. అయినప్పటికీ, దుష్ట ప్రవర్తన వల్ల మనం పెద్ద పాపాలకు గురయ్యే అవకాశం ఉంటుంది.
తరువులకు తుపాను, గిరులకు వజ్రమ్ము
పద్మములకు హిమము భయము గొల్పు
సజ్జనులకు దుష్టసంగంబు భయమురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
చెడుని చేయడం మరియు దుర్బలతలతో సంబంధం కలిగి ఉండడం, జీవితం లో ఎలాంటి ప్రకృతి ప్రకోపాల మధ్య ఉంటుందని చెబుతుంది. చెడుగా ఉండే వ్యక్తులు జీవితంలో కష్టాలను ఎదుర్కొంటారు.
సమయమెపుడు గడచు సన్మార్గులకు శాస్త్ర
చర్చలందు బుధసమర్చలందు
ఖలుల కాలమేగు కలహాల జూదాల
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
సమయాన్ని సరియైన రీతిలో గడపాలని చెబుతుంది. మంచి మార్గాన్ని అనుసరించడం, సమయాన్ని సార్థకంగా ఉపయోగించడం మనల్ని విజయవంతులను చేస్తుంది. మోసాలు, చర్చలు మరియు నిరాధారమైన విషయాల మోహమాటం మన జీవితానికి హానికరమే.
మనసు, మాట, క్రియ సమైక్యమ్ములగు శిష్ట
మానవులకు, దుష్టమానవులకు
తలపు వేరు, భాషితము వేరు, క్రియవేరు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మనసు, మాటలు మరియు పనులు ఈ మూడు కలిపి, మానవజాతికి కీర్తి సంపాదించడానికి క్రమంగా సర్దుబాటు అవుతాయి. మన ఆలోచనలు, మాటలు మరియు చర్యలు ఒకే దిశగా ఉండాలి. మనిషి కధలు, మాటలు, మరియు పనులు కలిసి మంచి ఫలితాలను ఇస్తాయి.
మాంద్యమెల్ల దీర్చు, మంచి పేరు వెలార్చు
మనసు కలక దేర్చు, ఘనత కూర్చు
సాధుమైత్రి సకల సౌభాగ్య సంధాత్రి
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
కష్టమైన సందర్భాల్లో, ప్రతికూలతలను ఎదుర్కొనడం, మంచి పేరు సంపాదించడం, మరియు మన లక్ష్యాలను సాధించడం అన్నీ మన జీవితంలో శక్తివంతమైన దిశలు. మంచి పేరుతో, మంచి విలువలు, మర్యాద, మరియు స్నేహాలు మనల్ని విజయవంతుల్ని చేస్తాయి.
నష్టమధికమైన, కష్టాలు కలిగిన,
సిరి తొలంగి చనిన, మరణమైన,
ధర్మపథ మొకింత తప్ప రుత్తమజనుల్
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మన జీవితం లో వచ్చే అడ్డంకులు, కష్టాలు, మరియు నష్టాలు నేడు భవిష్యత్తులో మన పరిణామాన్ని ప్రభావితం చేయగలవు. అయినప్పటికీ, మన ధర్మపథాన్ని కొనసాగించడం, ధైర్యంగా నిలబడటం అవసరం.
మదముచేత వెలుగు మత్తేభరాజంబు
జవముచేత వెలుగు సైంధవంబు
వినయగుణముచేత విద్యార్థి వెలుగురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మానవుడు తన అహంకారంతో, తన స్వార్థంతో ఎలాంటి త్యాగం చేయకుండా జీవించేవారు, వారు ఎప్పటికీ నిజమైన వెలుగును పొందలేరు. ఆ విధంగా, వినయం మరియు గుణాలు ఉన్న వ్యక్తి, విద్యార్థి లేదా సాధకుడు, జీవితంలో స్ఫూర్తిని పొందుతారు.
అంతరిక్షమునకు అర్కుండు రత్నంబు
భవమునకు ముద్దు బాలకుండు
చదువుకొన్న వాడు సభకు రత్నంబురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
పరమోదయం, ఆనందం, విశ్వంలో ఉన్న గొప్పతనాన్ని వ్యక్తీకరించడమే కాక, సుసంపన్నమైన మరియు ఆధ్యాత్మికంగా ఉన్న వ్యక్తిని కూడా శ్రద్ధా భావంతో చూస్తారు. విద్య, శక్తి, మరియు అహంకారతల మధ్య దారి తీస్తుంది.
ప్రభువు పూజలందు పట్టణమ్మందున
రాజు పూజలందు రాజ్యమందు
చదువుకొన్న వాని జగమెల్ల పూజించు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
సామాజిక స్థితిగతులు, పీఠాల పూజలు, రాజ్యాధికారులు, రాజధానిలో ఉన్న ప్రతిష్టలను వివరిస్తుంది. ఒక విద్యార్థి లేదా గౌరవప్రదమైన వ్యక్తి, తన విద్యాభ్యాసం ద్వారా ప్రపంచంలో ప్రతిష్టను పొందుతాడు. పూజలు చేసే వారు ప్రతిష్టను పొందుతారు, కానీ ఒక విద్యార్థి, జ్ఞానం ద్వారా సమాజంలో విశిష్ట స్థానం సంపాదిస్తాడు.
దొరలు దోచలేరు, దొంగలెత్తుకపోరు
భ్రాతృజనము వచ్చి పంచుకోరు
విశ్వవర్ధనంబు విద్యాధనంబురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మనిషి సంస్కారాలు, పద్ధతులు, దుష్టత మరియు నైతికతలను సూచిస్తుంది. ఈ శ్లోకం చెబుతుంది, వ్యక్తులు నైతికతను కలిగి ఉంటే, అవి ఆత్మపరిశుద్ధతలోంచి పైకి వస్తాయి. దొంగలు, దోచులు ఉండరు, ఎందుకంటే విద్య మాత్రమే మనల్ని నిజమైన ధనంతో నింపుతుంది. మన జ్ఞానం, విజ్ఞానం మరియు ధర్మం మన పట్ల ఇతరులకు సహాయం చేస్తాయి.
తల్లివోలె పెంచు, తండ్రి కైవడి గాంచు,
కాంత కరణి మిగుల గారవించు
ఖ్యాతి మించు విద్య కల్పవృక్షంబురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
కుటుంబ వ్యవస్థపై దృష్టి సారిస్తుంది. తల్లిదండ్రులు తమ పిల్లల్ని అన్యోన్యంగా పెంచుతారు, వారికే శక్తి, ఆదర్శాలు అందిస్తారు. వారికి సన్మానం, గౌరవం, తల్లిదండ్రులు తమ కుటుంబాన్ని బలంగా, మంచి మార్గంలో మోస్తారు. అలాగే, విద్య కూడా వారికి ఆత్మగౌరవాన్ని కలిగిస్తుంది.
నలున కాగ్రహంబు గలిగిన వెలివేయు
హంస నబ్జవ విహారమునకు
క్షీరనీరభేద శేముషిం జెరచునా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మనస్సులోని అశాంతి, కోపం వంటి అనవసరమైన భావాలు సున్నితంగా బయటపడుతాయని సూచిస్తుంది. మనస్సులో అశాంతి లేకుండా, శాంతి కోసం కృషి చేయాలి. అందరికీ సహకారం, మంచితనం, మరియు ప్రేమ అవసరం. క్షీరనీర భేదం లేని సుఖం, సమతౌల్యతగా ఉండాలి.
పరులకొరకె నదులు ప్రవహించు, గోవులు
పాలుపిండు, చెట్లు పూలుపూచు,
పరహితమ్ముకంటె పరమార్థ మున్నదా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
జీవన విధానం గురించి చెబుతుంది. మనం ఇతరుల కొరకు, సమాజం కోసం చేయవలసిన కార్యాలు చెప్పుకుంటుంది. సరియైన విధానంలో జీవించడం, సహాయం చేయడం, మన బాధ్యతను తెలుసుకోవడం సమాజం కి మంచి చేస్తుంది. దుష్టత, స్వార్థం, అహంకారం వంటి నెగెటివ్ భావాలు మార్చుకోవాలి.
కోరబోకు మెపుడు మేరమీరిన కోర్కె
చేరబోకు మెపుడు కౄరజనుల
మీరబోకు పెద్దవారు చెప్పినమాట
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
వ్యక్తి కోరికల గురించి మాట్లాడుతుంది. మన కోరికలు మన మనస్సులో గడపడానికి, సరిగా దారితీసే మార్గం ఉండాలి. అయితే, మన కోరికలు, వృద్ధులు మరియు నైతికతను బట్టి పరిమితమైనవి కావాలి. ఇతరుల కోసం కోరికలు సాధించాలి, మన వ్యక్తిత్వం కోసం కాకుండా.
ప్రార్థనముల, పుణ్యతీర్థంబులందున,
గురులయందు, వైద్య వరులయందు,
భావమెట్టి దట్టి ఫలితంబు ప్రాప్తించు,
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
ధ్యానం, పుణ్యక్షేత్రాల ప్రాధాన్యం గురించి చెబుతుంది. మనం చేసే ప్రార్థనలు, మన ఆధ్యాత్మిక గమ్యాన్ని చేరడానికి పునరుద్ధరించేవి. పుణ్యక్షేత్రాలు, గురువు, వైద్యులు, ఈ ప్రపంచంలో ఉన్న ప్రతి ఒక్కరు మన జీవితంలో ధర్మం చెప్తూ, నైతిక మార్గం చూపుతారు.
ఆకసమున మిత్రుడరుదెంచి నంతనే
సరసిలోని నళిని శిరసు నెత్తు
అమలమైన మైత్రి కవరోధములు లేవు
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మనస్సు, మిత్రులు మరియు మంచి సంబంధాల ప్రాధాన్యతను తెలియజేస్తుంది. శాంతిగా ఉండటం, సహాయమును అందించడం, మిత్రులతో అనుబంధం పెట్టుకోవడం జీవితంలో ముఖ్యమైన అంశాలుగా చెప్పబడతాయి. ప్రామాణికమైన మిత్రుల సహాయం మన జీవితాన్ని వెలిగిస్తుంది.
సాధుజనుల మానసము నారికేళంబు
పైన మిగులగట్టి, లోన మృదువు
బాలిశుల మనమ్ము బదరీఫలమ్మురా
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మంచి వ్యక్తిత్వం కలిగిన మానవుల గురించి సూచిస్తుంది. వారు తండ్రులమీద, గురువులమీద, సత్కార్యాలమీద ఎక్కువగా దృష్టి సారించి, తమ చిత్తాన్ని పెంచుకుంటారు. వారు సాధారణంగా మంచి కీర్తిని పొందుతారు, కాబట్టి వారు సద్గుణాలుగా జీవితంలో గొప్పగా నిలబడతారు.
మనసు, మధుకరంబు, మద్యంబు, మత్స్యంబు,
మదము, మర్కటంబు, మారుతంబు
చంచలంబు లివ్వి, సప్తమకారముల్
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
మనస్సు, చిత్తం, భావనలు మరియు స్వభావాల మధ్య సంబంధాన్ని సూచిస్తుంది. మనస్సు అనేది పరిమితమైన, దురదృష్టానికి గురి అయిన ఒక అస్తిత్వం, అయితే, ధర్మం, జ్ఞానం మరియు వినయం మనసు లో భాగమైన అనవసర భావాలు విడిచిపెడుతుంది. మన ఉద్దేశ్యాలతో, మనం మంచి మార్గంలోనే ముందడుగు వేయాలి.
జనని, జన్మభూమి, జనకుండు, జాతీయ
కేతనంబు, జాహ్నవీతటంబు
పరమపావనములు పంచజకారముల్
లలితసుగుణజాల! తెలుగుబాల!!
భావం:
పౌరసమాజంలో జాతీయత, స్వదేశభక్తి మరియు వంశావళి ప్రాముఖ్యతను తెలియజేస్తుంది. మన తల్లితండ్రులు, జన్మభూమి, సంస్కారాలు మన శక్తిని పెంచాయి. దీనివల్ల జాతీయత పెరుగుతుంది. దేశపట్ల భక్తి, సేవ మరియు దేశాభివృద్ధి దిశగా కృషి చేస్తే అది మన ఉద్దేశ్యాన్ని సాధించడంలో సహాయపడుతుంది.